Trong loạt bài hai phần, chúng ta tìm hiểu về nhóm Trường phái Ashcan – nhóm nghệ sĩ tiên phong New York tại Mĩ về chủ nghĩa Hiện thực trong hội hoạ, đặc biệt là hiện thực thành thị. Ở Mĩ, trường phái Ấn tượng tới trước trong hành trình Hiện đại hoá nghệ thuật, phù hợp với thị hiếu vốn chuộng tranh phong cảnh Lãng mạn và trác tuyệt ca ngợi cảnh quan quốc gia có sẵn. Do vậy, Trường phái Ashcan là một phản đề quan trọng của Ấn tượng để mở rộng đề tài và phong cách biểu hiện của nghệ thuật Hiện đại tại Mĩ.

Tóm tắt về Trường phái Ashcan

Được biết đến với chủ đề đô thị gai góc, bảng màu tối và cọ pháp mang tính cử chỉ, Trường phái Ashcan là một nhóm các nghệ sĩ gắn bó lỏng lẻo với nhau sống và làm việc ở thành phố New York, được truyền cảm hứng bởi họa sĩ Robert Henri. Nhóm này tin rằng cuộc sống của người nhập cư và tầng lớp lao động xứng đáng là một chủ đề nghệ thuật và rằng một nghệ thuật nên mô tả cái thực hơn là một lí tưởng của giới tinh hoa. Trong khi chủ đề của họ mang tính cách mạng, phong thái hội hoạ của họ đã có tiền lệ trong chủ nghĩa Hiện thực của nghệ thuật Tây Ban Nha và Hà Lan thế kỷ 17 và cả với hội họa Pháp thế kỷ 19. 

Tại Hoa Kì, trước khi Trường phái Ashcan xuất hiện, trường phái Ấn tượng đã thống trị với cách thể hiện dễ chịu và văn hoa của sự dung dị yên bình và đậm tính nữ. Hậu Trường phái Ashcan có nhiều nghệ sĩ hơn tập trung vào tính hiện đại và phản ứng biểu đạt cảm xúc của riêng họ đối với những gì họ bắt gặp. Thành tựu chính của họ là đảo ngược công thức của các họa sĩ New York trước đây bằng cách tập trung vào năng lượng động năng của con người. Tuy nhiên, với sự xâm nhập của chủ nghĩa hiện đại châu Âu vào New York thông qua triển lãm nghệ thuật quốc tế Armory (1913), Trường phái Ashcan trở nên khá lạc hậu khi được so sánh.

Ý tưởng và thành tựu chính

• Henri và các họa sĩ khác theo đuổi tính nguyên bản trong nghệ thuật, một phẩm chất gắn liền với trải nghiệm trực tiếp, hành động tức thì, và sự nhấn mạnh mới về chân lí và hiệu lực của ấn tượng đầu tiên của một người. Điều này tạo ra những bức tranh khắc họa cảm giác hối hả và sống động của những người dân lao động ở New York và sự giải phóng khỏi nhu cầu tạo ra vẻ đẹp từ điều phi thường của người nghệ sĩ.
• Chủ nghĩa Hiện đại mang theo mình một cảm quan mới mẻ về hình ảnh. Các nghệ sĩ thuộc Trường phái Ashcan quan tâm đến các phương thức nhìn và được nhìn mới ở thành phố New York hiện đại: người đi bộ trong công viên, gái mại dâm trên đường phố, ánh sáng nhân tạo trong đấu trường quyền anh và các buổi trình diễn tạp kĩ, việc trình chiếu phim trong rạp chiếu phim khai trí khán giả thuộc tầng lớp lao động, và sự gia tăng mạnh mẽ của hình ảnh nhờ những tiến bộ trong xuất bản và phương tiện truyền thông đại chúng.
• Các nghệ sĩ của Trường phái Ashcan đã từ chối lối vẽ toàn thiện, phô diễn kĩ thuật, và khả năng khắc hoạ dáng vẻ bên ngoài của con người cũng như sự vật. Thay vào đó, họ tôn vinh tầm nhìn cá nhân.
• Phẩm chất mang tính vẽ phác, cách tô sơn màu mạnh mẽ, và một cảm quan phóng sự của các tác phẩm đến từ việc các nghệ sĩ được đào tạo như những người vẽ minh họa báo chí, những người đã nắm bắt được cảnh tượng của đô thị hiện đại đang bành trướng. Các nghệ sĩ đã tìm kiếm những hình thức mới của chủ nghĩa Hiện thực để mô tả những thay đổi lớn và chóng vánh trong cuộc sống đô thị, văn hóa mang tính thương mại, và các qui tắc giao tiếp xã hội.

Khởi đầu của Trường phái Ashcan

Vào đầu thế kỉ trước, một nhóm các nghệ sĩ trẻ xuất hiện với mục tiêu thách thức sự tinh tế, trau chuốt, và duy tâm của những nghệ sĩ Ấn tượng Mĩ bấy giờ thống trị nền nghệ thuật. Robert Henri ở Philadelphia đứng đầu một nhóm gồm John Sloan, Everett Shinn, George Luks và William Glackens. Mỗi người có phong cách và chủ đề riêng; tuy nhiên, tất cả đều là những người theo chủ nghĩa hiện thực đô thị, những người tuân thủ phương châm của Henri “nghệ thuật vị cuộc sống” hơn là “nghệ thuật vị nghệ thuật“. 

Mặc dù có chung nền tảng kinh tế và sắc tộc, mỗi nghệ sĩ lại tiếp cận bối cảnh đô thị theo một lối cách riêng. Henri đã học tại Học viện Mĩ thuật Philadelphia và Học viện Julian của Paris. Ông bắt đầu cố vấn cho bốn nghệ sĩ, tất cả đều là họa sĩ minh họa báo chí, vào khoảng năm 1892; chúng ta coi nhóm này là thế hệ đầu tiên của Trường phái Ashcan. Thế hệ thứ hai bắt đầu với việc Henri chuyển đến Manhattan và đưa một sinh viên ở New York của ông là George Bellows vào nhóm.

Bộ Tám ra đời

Năm 1908, các nghệ sĩ cốt cán của Trường phái Ashcan đã cùng với ba họa sĩ khác là Edwin Lawson, Maurice Prendergast và Arthur B. Davies tạo thành nhóm Bộ Tám. Đội hình mới này chỉ cùng nhau trưng bày như một nhóm một lần và tại phòng trưng bày MacBeth ở New York. Điều đã gắn kết một nhóm những kẻ nổi loạn nghệ thuật này là sự phản đối của họ đối với hệ thống các cuộc triển lãm có giám khảo bảo thủ và nhiều quyền lực của Học viện Thiết kế Quốc gia. Henri và nhiều nghệ sĩ khác tin rằng Học viện Quốc gia không ủng hộ những ý tưởng tự do hơn, hiện đại hơn, và thờ ơ với nghệ thuật của họ. Phản đối các cuộc thi và cách tuyển chọn của các giám khảo bảo thủ, Henri ủng hộ chính sách không giám khảo, không giải thưởng, cởi mở với các cuộc triển lãm mà ông cảm thấy nuôi dưỡng một bầu không khí sáng tạo. Bộ Tám đã trao lại quyền lực chọn lựa tác phẩm vào tay các nghệ sĩ, và các thành viên của nhóm tự tay thiết kế việc trưng bày.

Những triển lãm Cấp tiến của Thành phố New York

Sloan và Henri đã làm việc cùng với Davies và họa sĩ Walk Kuhn để tổ chức Triển lãm của các nghệ sĩ độc lập năm 1910 (1910 Exhibition of Independent Artists) (1910), đối trọng Mĩ của Salon des Refusés (Triển lãm của những tác phẩm bị từ chối) ở Pháp. Tại Paris, những người theo trường phái Ấn tượng lúc bấy giờ chưa nổi tiếng đã cùng nhau triển lãm tác phẩm của họ, những tác phẩm đã bị Salon chính thức do chính phủ Pháp tổ chức từ chối và vấp phải phản ứng chỉ trích gay gắt; điều này đóng vai trò như một mô hình hoạt động cho nhóm của Henri. Cuộc Triển lãm năm 1910 là nỗ lực thứ hai sau buổi triển lãm tại phòng trưng bày MacBeth nhằm trao lại quyền năng thể hiện nghệ thuật vào tay nghệ sĩ. Không ban giám khảo, không hệ thống giải thưởng, và các tác phẩm được treo theo thứ tự bảng chữ cái để khuyến khích việc xem một cách dân chủ. Gần năm trăm tác phẩm của hơn một trăm nghệ sĩ đã được trưng bày. Hơn hai nghìn người đã tham dự đêm khai mạc và hàng nghìn người khác đã đến thăm cuộc triển lãm kéo dài ba tuần. Đó là một hiện tượng truyền thông, nhưng các bài phê bình chứa nhiều ý kiến trái chiều, và chỉ có một số ít tác phẩm bán được.

Bộ Tám and Triển lãm Armory 

Buổi triển lãm độc lập có ảnh hưởng lớn nhất đến nghệ thuật Hoa Kì và vẫn được tổ chức cho đến nay là Triển lãm Armory năm 1913. Triển lãm này mở rộng ý tưởng của sự kiện năm 1910 thành một cuộc triển lãm quốc tế bằng cách trưng bày rất nhiều tác phẩm của chủ nghĩa hiện đại châu Âu. Triển lãm diễn ra ở ba thành phố, với tổng cộng 250 nghìn người đến thăm. Arthur B. Davies và Walt Kuhn là những nhà tổ chức chính của Triển lãm Armory; Henri dự phần rất ít. 

Vào tháng 1 năm 1912, một ủy ban gồm 25 nghệ sĩ đã thành lập Hiệp hội họa sĩ và nhà điêu khắc Hoa Kì (the Association of American Painters and Sculptors), là hạt nhân của Triển lãm Amory vào năm sau đấy. Hầu hết các nghệ sĩ tham gia đều liên minh với Học viện Thiết kế Quốc gia hoặc với Henri. Davies, thuộc Bộ Tám, liên minh với cả hai nhóm và là người dẫn dắt buổi triển lãm. Glackens đã đưa ra danh sách hơn một nghìn tác phẩm của Mĩ để đưa vào. Davies, thành thạo về chủ nghĩa hiện đại châu Âu, cảm thấy rằng thẩm mĩ tỉnh lẽ của Mĩ phải bị thách thức. Kuhn đã đến châu Âu để thu thập các tác phẩm, tổng cộng hơn bốn trăm tác phẩm, bắt đầu từ thời kỳ Lãng mạn của Pháp. Quan điểm của triển lãm bị chủ nghĩa Hiện đại của Pháp áp đảo, điều rồi sẽ định hướng cho nghệ thuật Mĩ trong nhiều thế hệ. Lượng khán giả tại Triển lãm Armory ban đầu thấp một cách đáng thất vọng cho đến khi các bài đánh giá chua cay được công bố thu hút được sự chú ý của công chúng. Sau thời điểm đó, mọi người đến rất đông; nhiều người đến chỉ để chế nhạo các tác phẩm được trưng bày, đặc biệt là bức tranh Khoả thân đi xuống cầu thang (Nude Descending a Staircase) của Marcel Duchamp. 

Sau New York, nơi thu hút lượng khán giả và bình luận lớn nhất, cuộc đại triển lãm này đã đến Boston và Chicago; Phó Ủy ban Chicago đã điều tra tài liệu được cho là vô đạo đức đang được trưng bày, điều này chẳng có tác dụng gì ngoài việc thúc đẩy số lượng khán giả. Các sinh viên tại Học viện Nghệ thuật Chicago treo hình nộm Constantin Brâncuși và Henri Matisse. Tác động ngay lập tức của Triển lãm Armory là sự gia tăng của các phòng trưng bày ở Thành phố New York. Trước đó, vào năm 1911, Alfred Stieglitz đã trưng bày một số tác phẩm của những người theo chủ nghĩa Hiện đại tại Phòng trưng bày 291 của mình, nhưng con số này không thể bằng số lượng tác phẩm được trưng bày tại Triển lãm Armory. Các nghệ sĩ Mĩ quan tâm và chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Lập thể Tổng hợp vốn được trưng bày rất nhiều tại Armory. Một hệ quả bổ sung của Triển lãm Armory là việc ra đời của các địa điểm tư nhân như các salon của Mable Dodge Luhan và Arensberg trở thành mảnh đất màu mỡ cho các cuộc thảo luận về chủ nghĩa Hiện đại.

Trường phái Ashcan: Khái niệm, Phong cách và Xu hướng

Vỉa hè ở New York

Đối với những nhà Hiện đại chủ nghĩa như Lyonel Feininger và John Marin, sự sôi động của Manhattan nhộn nhịp đã được ghi lại bằng cách nhìn lên trên và khắc hoạ các tòa nhà chọc trời tráng lệ xuyên thủng đường chân trời, chẳng hạn như các tòa nhà Metropolitan Life và Woolworth mới được xây dựng. Nhưng các nghệ sĩ Ashcan đã tiếp cận thành phố New York ở độ cao của những con phố, theo dõi sự thay đổi của xu hướng nhập cư, quảng cáo và giải trí phổ biến. Người ta nói rằng nhóm của Henri quan tâm đến những người đã xây dựng những tòa nhà hơn là kiến ​​trúc mới của thành phố. Họ nhấn mạnh hành động trên đường phố, những người bán rong, gái mại dâm, các điểm du lịch, những đứa trẻ bần cùng, những người phụ nữ đi dạo trong các công viên mới xây và những người tham gia giao thông, hơn là những khung cảnh toàn cảnh xa xôi và đẹp đẽ.

Người lao động và người nhập cư ở New York

Trái ngược với các nhiếp ảnh gia theo chủ nghĩa cải cách như Jacob Riis, các nghệ sĩ của Trường phái Ashcan không quan tâm đến việc tạo ra sự thay đổi xã hội mà thay vào đó là ghi lại sức sống của cuộc sống đô thị ở nhiều cấp độ xã hội. Những người mới đến Mỹ, chẳng hạn như người đến từ miền Nam nước Ý và người Do Thái đến từ Đông Âu, đã gây được sự mê thích lớn đối với những người bản địa New York, những người đi du lịch tham quan khu dân cư vùng Hạ Đông (Lower East Side) thành phố phải há hốc mồm kinh ngạc. Mặc dù các nghệ sĩ của Trường phái Ashcan không hoàn toàn miễn nhiễm với định kiến sắc tộc, chẳng hạn thể hiện trong hình ảnh những người Do Thái mũi khoằm trong bức Phố Hester (Heaster Streett) (1905) của Luks, nhưng nhìn chung, các nghệ sĩ cố gắng tôn vinh những con người đa dạng của thành phố và cách sống của họ trong những bức tranh. Ngoại lệ về một nghệ sĩ Ashcan quan tâm đến các vấn đề xã hội sẽ là tranh đồ họa của Sloan cho tờ The Masses (Đám đông) vốn mang chủ đích xã hội chủ nghĩa và tìm cách thúc đẩy cuộc đấu tranh của công nhân chống lại chủ nghĩa tư bản.

Cảnh tượng và choáng ngợp: Nghệ thuật giải trí

Việc sản xuất hàng loạt các mặt hàng tiêu dùng đã thúc đẩy thời gian giải trí cho nhiều người dân New York, những người đã tìm kiếm các địa điểm và hình thức giải trí mới mà thành phố này cung cấp. Các nghệ sĩ của Trường phái Ashcan theo sau với những bức tranh và sổ phác thảo. Với hoạ cụ trong tay, Henri và những người nối gót mình vẽ lại các trận đấu quyền anh đẫm máu (Bellows), các quán rượu như McSorley’s (Sloan), và các buổi chiếu phim và biểu diễn tạp kỹ (Shinn). 

Nhưng có một điều cho đến nay vẫn đúng, là sân khấu vĩ đại nhất ở thành phố New York là sân khấu trên đường phố, nơi thu hút nhiều sự chú ý của nghệ sĩ Ashcan. Thời đó cũng như bây giờ, người dân New York không chỉ thích nhìn mà còn muốn được nhìn. Các nghệ sĩ Ashcan chủ yếu loại bỏ phạm vi khu vực trong nhà, vốn là nơi chốn của những người phụ nữ, để tương tác với những con đường và con người gai góc ở New York và với các khu vực hoạt động xã hội như tửu điếm và câu lạc bộ quý ông, nơi phụ nữ và nhóm người thiểu số bị cấm.

(còn tiếp)

Nguyên bản tiếng Anh do Những cộng sự của The Art Story tổng hợp, viết, và hiệu đính. Nhung Ý Chi dịch sang tiếng Việt. Hương Mi Lê hiệu đính, viết lời đề tựa, và minh hoạ.