” Một ánh nhìn giống như chúng ta lướt mắt qua tấm cửa kính ô tô trên hành trình dài, rất ít đường thẳng, nó được xây dựng thành các dải lớn đi qua toàn bộ không gian. Sự đối lập giữa ấm áp và mát mẻ, tỷ lệ giữa các hình thù, độ cao của dãy núi, hàng cây, bầu trời và mặt đất đã tạo nên tính cân bằng cho toàn bộ bức tranh.”

Wheat Field with Cypresses (tạm dịch: Cánh đồng lúa mì với cây bách) là một trong số những tác phẩm phong cảnh tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của danh họa nổi tiếng người Hà Lan – Vincent van Gogh. Nếu coi cuộc đời đầy bất hạnh của ông như một bản nhạc thì chắc hẳn đó là đoạn vĩ cầm đầy da diết. Vincent cô đơn trong chính thế giới mình đang sống, để rồi chính khoảng không thiên nhiên mênh mang lại là người bạn duy nhất ở bên Van Gogh cùng ông thủ thỉ hàn thuyên những điều thầm kín.

Đêm trăng sáng với muôn ngàn tinh tú ghé thăm trong The Starry Night, hoa hạnh nhân Almond Blossoms lắng tai rì rào và cả cánh đồng lúa mì nổi gió hòa chung câu chuyện nữa chứ. Họa sĩ, nhà phê bình Albert Aurier, người đầu tiên đánh giá các tác phẩm của Van Gogh đã viết trên tạp chí Mercure de France năm 1890:

Nghệ thuật của Van Gogh rất đặc biệt, chúng là bản hòa tấu của muôn vàn trạng thái cảm xúc lẫn lộn đan xen và Wheat Field with Cypresses sẽ là chiếc la bàn dẫn lối chúng ta ngày hôm nay. Có thể không du ngoạn hết mọi ngóc ngách bí ẩn nhưng mong rằng nó sẽ đưa chúng ta chạm tay đến một phần thế giới Hậu Ân Tượng của Vincent van Gogh.

/Tách Lớp/ là loạt bài chúng mình cùng nhau trò chuyện về các tác phẩm hội họa nổi tiếng và tìm hiểu xem điều gì khiến chúng được yêu thích đến vậy.

“Wheat Field with Cypresses” được Van Gogh thực hiện vào tháng 7/1889 sau bức “The Starry Night” tại trại tâm thần Saint Paul de Mausole ở Saint Rémy gần Arles, Pháp. Trên thực tế, có thể xem đây là khung cảnh mà họa sĩ người Hà Lan cực kì yêu thích, với tổng cộng 3 phiên bản khác nhau đã được thực hiện, ông thừa nhận đây là bản vẽ mùa hè đẹp nhất của mình. Bức tranh miêu tả một chiều hè lộng gió trên cánh đồng lúa mì chín vàng, cây bách Provença góc phải sừng sững vươn cao và bụi Ô Liu tầm thấp. Phía xa là ngọn đồi và dãy núi Alpilles miền nam nước Pháp cùng những đám mây trắng cuộn tròn trên bầu trời xanh mát.

Điều gì khiến chúng ta bị cuốn hút bởi khung cảnh này?… Một cảm giác tự do, yên bình đến dễ chịu bởi màu xanh thư thái của vùng trời và hiệu ứng gió thổi lướt qua cánh đồng. Hít một hơi căng tràn lồng ngực mang phong vị hương lúa, cơn gió nơi đây như nhấc bổng ta lên một cách khoan khoái, khiến mọi phiền muộn bỗng chốc cuốn đi mất, để lại đây khoảng tâm trí ngẩn ngơ và lãng đãng.

Bảng màu của “Wheat Field with Cypresses” mang đến cảm giác tươi sáng và trong lành. Van Gogh rất thích sử dụng màu trắng Chì, từ đám mây bồng bềnh thả trôi, rặng núi đằng xa cho đến những bông hoa anh túc rực rỡ. Nguồn sáng trải đều xuyên suốt bức tranh tạo nên tổng thể không gian nhất quán với hòa sắc tươi tắn của bộ màu: Xanh Coban, Vàng Chrome, Lục Viridian, Xanh lục bảo, Đỏ Vermilon và điểm xuyến một chút Ultramarine.

Không những vậy, vẻ đẹp của miền quê nước Pháp còn được Van Gogh gói gọn trong tổ hợp nét ngắn mềm mại và thả lỏng tạo nên dòng sự sống vận hành bên trong những sự vật và xây dựng tính chuyển động cho bức tranh. Qua đó mời gọi đôi mắt chúng ta bước vào không gian thiên nhiên vô cùng cuốn hút này và có thể nói từ trước Van Gogh chưa từng ai thực hiện.

Với 3 phiên bản màu của bức tranh, về mặt cảm quan ta thấy có sự khác nhau rõ rệt dù cùng miêu tả một khung cảnh. Nếu phiên bản thực hiện theo “En plair air” kết hợp Impasto mang đến cảm giác một bản phác thảo nhanh với không khí làm việc ngoài trời của Van Gogh cùng những nét màu mạnh mẽ, dứt khoát – thì phiên bản trong Studio lại cho thấy ánh sáng chan hoà có sự uyển chuyển và tiết chế, cho ta cảm nhận độ hoàn thiện chỉnh chu.

Giờ thì cùng mình tiến sâu hơn vào những hình ảnh mang nét biểu trưng nghệ thuật của danh họa người Hà Lan.

Cây Bách sừng sững cao vút

Nhắc đến Van Gogh là nhắc đến những cây bách thuôn nhọn, sậm màu, những nét vẽ theo hình khối cấu trúc tạo thành những làn sóng phối hợp và cuộn xoáy trong tán lá của chúng.

Cách vẽ cây như vậy đã bắt đầu hình thành từ năm 1887 trong bức “Cây dẻ nở hoa” của ông, mặc dù có một vài cái nhìn thoáng qua về cấu trúc cành và thân, nhưng phần tán lá đã được xây dựng từ những tổ hợp nét vẽ và có thể nhìn thấy những vệt màu này bắt đầu hình thành các đường xoáy. Đến khi Van Gogh ở trại tâm thần Saint-Rémy, ông có thời gian quan sát kĩ hơn những cây bách Provençal qua ô cửa sổ và thực hiện nó bằng bản vẽ bút sậy chi tiết. Sau đó, ông đã mở rộng tầm nhìn hơn để có Wheat field with Cypresses.

Cây Bách của Vincent giống như hình ảnh chính ông, luôn trầm tư và có khi lặng lẽ đứng đó để ngắm nhìn vẻ đẹp tuyệt diệu của thiên nhiên. Không những vậy, đám rừng bách ấy còn là chốn nương náu, là nơi trú ẩn để ôm ấp tâm hồn mỗi khi cô đơn. Dù cho người ta có coi chúng là hiện thân của sự chết chóc và đống điêu tàn thì ông vẫn tìm đến những ngọn cao vút ấy, bởi đó là “ngọn hải đăng của miền hoang dã” dẫn lối Vincent trở về yên bình.

• 

• 

---

Cánh đồng lúa mì vàng ươm

Van Gogh tìm đến nghệ thuật như một phương tiện để thể hiện và truyền đạt ý thức sâu sắc nhất của mình về ý nghĩa cuộc sống. Cliff Edwards, tác giả của cuốn “Van Gogh and God: A Creative Spiritual Quest” đã viết:

“Cuộc đời của Vincent là một nhiệm vụ tìm kiếm cách thống nhất các ý tưởng về tôn giáo, nghệ thuật, văn học và thiên nhiên. Van Gogh coi hội họa như tiếng lòng, “ông cảm thấy mình có món nợ nhất định [với thế giới] và … vì lòng biết ơn, ông muốn để lại một món quà lưu niệm nào đó dưới hình dạng bản vẽ hoặc hình ảnh – không phải tạo ra để làm hài lòng một số người yêu thích nghệ thuật, nhưng để bày tỏ một cảm xúc chân thành của mình.”

Những cánh đồng lúa mì được Van Gogh thể hiện thông qua biểu tượng, cách sử dụng màu sắc và cảm nhận sâu sắc về niềm tin tâm linh, một sự trân trọng dành cho những người nông dân lao động. Bên cạnh đó là bài học đúc kết rút ra từ những câu chuyện ngụ ngôn trong Kinh thánh, Van Gogh đã tìm thấy cánh đồng lúa mì là hình ảnh ẩn dụ cho chu kỳ sống của vạn vật, tôn vinh sự phát triển và nhận ra tính nhạy cảm mà thiên nhiên khẽ tác động lên đó.

---

Bầu trời gợn sóng của những khát khao

Cũng vì những chiêm nghiệm xoay vần đó mà trong đôi mắt nhiệm màu của Van Gogh, bầu trời chứa đựng cả một thế giới đa chiều rực rỡ say mê. Ông yêu màu xanh bát ngát và yêu sự tự do, cả cuộc đời luôn bị ám ảnh vì hình thái bó buộc của trong những bức tường, từ những tháng ngày trống trải trong ‘căn phòng vàng’ cho đến góc u tối ở trại tâm thần Saint Rémy, “kẻ điên” Vincent tìm đến khoảng không vô tận để giải thoát sự kìm kẹp lương chi.

Nếu chúng ta nhìn những đám mây giống cục bông êm ái, thì Vincent thấy nó là từng cơn sóng cuộn. Nếu chúng ta chỉ thấy một màu xanh sâu thẳm, thì Vincent biết rằng ở đó có dòng chảy không ngừng của những vì tinh tú. Nghệ thuật là góc nhìn nội tâm của người họa sĩ với thế giới – Cuộc sống của Van Gogh nghèo khó, không hề màu hồng nhưng hội họa của ông thì đầy ắp sắc thái tạo nên bởi những rung động với thiên nhiên.

Vì những chấn thương tâm lí đeo đuổi suốt nhiều năm khiến ông trầm cảm mà dẫn đến chứng “loạn thần” hay một phần đến từ người đời thờ ơ xô đẩy “Vincent yếu đuối” để rồi ông vấp ngã bên bờ vực tuyệt vọng?. Mong ước tột cùng của Van Gogh là có một người ở bên để quan tâm trò chuyện, nhưng giấc mơ tưởng chừng đơn giản ấy dường như lại quá xa vời với đôi bàn tay tài hoa của người họa sĩ Hà Lan.

Biên tập: Hoàng