Nghệ thuật Đương đại và Đương đại tính - (Phần 5)

Phần 5: Lối đi giữa các nền văn hóa

Cảnh chính trong Video Passage năm 2001 của Shirin Neshat gồm có một nhóm nam giới mặc áo sơ mi trắng đang vác một thứ gì đó, dường như là một thi thể, đi xuyên qua một sa mạc ở Châu Phi/Trung Đông. Thiếu đi những biểu tượng, cấp bậc, và bất cứ nghi thức rõ ràng nào, mục đích của họ – dù nó có vẻ cấp bách và không ngừng nghỉ đến mấy khi đi kèm với bản nhạc lái xe của Philip Glass – cũng mơ hồ như cái xác mà họ đang mang.

Video thường xuyên bị xen kẽ với cảnh một nhóm phụ nữ đứng cạnh nhau thành vòng tròn, lớn tiếng khóc than và đập vào một thứ gì đó không thể nhìn thấy trên nền đất đá giữa họ. Ở cảnh áp chót, những người đàn ông trút gánh nặng gần như vô hình vào khoảng không được những người phụ nữ dọn sạch. Đúng lúc đó, một ngọn lửa bùng lên và lan dọc theo bức tường đá hình tam giác. Máy quay lia đến một cô gái trẻ, dường như đột nhiên, đã trốn ở đó từ lâu, một nhân chứng thầm lặng cho một điều gì đó không thể lĩnh hội được trọn vẹn. Tương tự, cô gái có thể đã bị đột ngột lôi kéo vào vai trò ấy bởi chính quá trình này. Đây là tác phẩm điển hình cho loại hình nghệ thuật đương đại đặt chính nó vào cốt lõi cảm xúc của một nền văn hóa mà bản thân nó dường như không có gì là đương đại, nhưng vẫn còn dai dẳng.

Cảnh chính trong Video Passage năm 2001 của Shirin Neshat

Thật vậy, ở nhiều nơi trên thế giới, nó đang tăng lên. Đó là một nền văn hóa đã lôi kéo một nghệ sĩ nữ quyền giàu kinh nghiệm và tinh tế (người có tác phẩm dõi theo thế giới nội tâm của sự lưu đày, bao gồm sức mạnh thống trị của những khuôn mẫu) đến với sự khác biệt không thể thay đổi giữa nam giới và nữ giới như một trải nghiệm của sang chấn. Trái với những câu chuyện ngụ ngôn baroque của Barney, sự mỉa mai không liên quan gì ở đây. Tính lỗi thời lại phù hợp, nhưng bị nghi vấn. Ý tưởng cho rằng một nền văn hóa, loại hiện đại hóa, có thể quyết định một nền văn hóa khác là lỗi thời vẫn bị nghi ngờ (đặc biệt là trong tính thẩm mỹ mà Neshat đã kích hoạt trong phim Iran). Trước sự kiện 11/9, trong một số tác phẩm đầy sức mạnh — Turbulent (1998), Fervor (2000) cũng như Rapture và Possessed (cùng sản xuất năm 2001) — Neshat cho thấy rằng các cấu trúc phong kiến không chỉ tồn tại trong các nền văn hóa Trung Đông và Bắc Phi mà còn có mặt ở gốc rễ của mọi mối quan hệ của chúng ta. Cảnh cuối cùng của Passage ngụ ý rằng cái chết tồn tại bên ngoài sự phân chia giới tính, cũng như sự tái hiện của cuộc sống, tuy nhiên cả hai có thể bị đánh dấu bằng sang chấn. Điều này cho chúng ta thấy một điều gì đó vừa lạ lùng khó hiểu lại vừa quen thuộc một cách ám ảnh, mà không cần giả vờ (dù theo cách tinh vi hoặc trì hoãn ra sao) để sở hữu các công cụ nhằm giải quyết căng thẳng nhằm phục vụ cho sự cứu chuộc, loại này hay loại khác. Nghệ thuật phát triển từ sự phức tạp của đương đại tính không thể mang lại kết quả dễ dàng (7).

Shirin Neshat, Fevor (Tạm dịch: Nhiệt tình), 2000. Tác phẩm nhiếp ảnh, in bạc gelatin. 56.8 × 45.4 cm

Neshat trở nên nổi tiếng với tư cách một thi sĩ thị giác về những vết khắc của quyền lực, truyền thống và tôn giáo được thể chế hóa trên cơ thể phụ nữ trong các nền văn hóa phụ hệ, đặc biệt là trong loạt ảnh The Women of Allah (1993– 97). Nghệ sĩ trình diễn người Iran Ghazel tiếp cận cùng chủ đề đó nhưng ở một góc độ thẩm mỹ rất khác. Trong bộ ba video Me in 2000, 2001, 2002 của mình, cô giễu nhại cả quy tắc ăn mặc của người Hồi giáo và các kiểu chơi chữ điển hình của nghệ thuật ý niệm bằng cách trình diễn một số hành động được đề cử dựa trên cảm xúc thông thường khi mặc chiếc áo choàng burka (9) của mình. Chẳng hạn, trong Everyone Dreams of Staying Young and Fresh, cô bọc lấy cơ thể vốn đã được bao bọc hoàn toàn trong giấy bạc bảo quản thực phẩm. Sự hài hước khá tuyệt vọng này trái ngược hẳn với tính điềm báo trong các sử thi gần đây nhất của Neshat, chẳng hạn như Tooba (2002) và Women without Men (2004).

Hình ảnh trong loạt The Women of Allah (1993– 97) (Tạm dịch: Người phụ nữ của Allah) bởi Shirin Neshat

Những mâu thuẫn đang diễn ra ở đây đạt được các chiều kích chính trị công cộng rõ ràng trong tác phẩm của nhiều nghệ sĩ. Trong sắp đặt năm 2004, Never.Ignorant.Gettin’ Goals.Accomplished. của Ayanah Moor, những từ làm nên tựa đề tác phẩm – một dòng cổ súy được sử dụng nhiều trong các sách hướng dẫn khuyến khích, bao gồm cả những sách hướng đến người Mỹ gốc Phi, đang tìm cách quảng bá “Người da đen mới” (New Negro) – được đặt cạnh một hình ảnh có kích thước như tranh bích họa lấy từ một bức ảnh màu tạp chí về việc Condoleezza Rice được Tổng thống George W. Bush hôn má trong lễ giới thiệu bà với tư cách ngoại trưởng. Theo một cách nhìn, từ ngữ và hình ảnh hoàn toàn bổ sung cho nhau, thể hiện rõ cơ hội bình đẳng. Điều này dường như thể hiện cho những gì cơ hội truyền hình (televisual opportunity) được dự định : một quảng cáo rực rỡ cho Giấc mơ Mỹ. Tuy nhiên khi đọc các từ dàn hàng trên bức ảnh, và ghép các chữ cái đầu tiên của mỗi từ lại với nhau theo thứ tự từ trái sang phải, một ý nghĩa trái ngược mới hiện ra (9). Chủ nghĩa cơ hội biên chế đá cho ta một cú vào bụng và cào xé tìm cách quay trở lại. Sự thiếu sót về mặt đạo đức ở trung tâm chính quyền hiện tại đứng trần trụi, nhếch mép và vặn vẹo, dưới ánh sáng. Ảo tưởng về sự bình đẳng đơn giản bị xóa bỏ, vô phương vãn hồi, bằng cách thẳng thừng trưng ra chi phí hoàn cảnh của nó.

Hình ảnh của tác phẩm sắp đặt Never.Ignorant.Gettin’ Goals.Accomplished. bởi Ayanah Moor

Gần đây Moor đã thề từ chối nhận thêm đề nghị trưng bày tác phẩm của bà trong các cuộc triển lãm bị đóng khung vào bản sắc người Mỹ da đen, bao gồm cả những triển lãm nhằm điều tra các điều kiện và đặt câu hỏi về giới hạn của nó. Điều này đặt toàn các tác phẩm cùng một quỹ đạo của bà cho đến nay vào sự rủi ro. Sự thiếu kiên nhẫn sâu sắc đối với việc phân loại này ngày càng phổ biến và báo hiệu một sự thay đổi vượt ra ngoài khuôn khổ mà những nghệ sĩ như Neshat tiếp tục hoạt động.

Những so sánh này đưa chúng ta đi qua và đến tận các góc cạnh hiện tại của câu trả lời có độ phủ rộng thứ hai về những gì tạo nên nghệ thuật đương đại thực sự: thứ xuất hiện từ bên trong các điều kiện của đương đại tính, bao gồm cả tàn tích của các nền văn hóa hiện đại và hậu hiện đại, nhưng những gì phóng chiếu chính nó thông qua và xung quanh những điều này, như một nghệ thuật về cái thực sự có trên thế giới, về những gì nó đang trở thành trên thế giới và những gì sắp đến. Các xung lực của nó là cụ thể nhưng mang tính trần tục, thậm chí vô số, bao trùm nhưng đối lập và chống lại thể chế, cụ thể nhưng cũng đa dạng, di động và kết thúc mở.

Vào năm 2002, sau hai thập kỷ thúc đẩy dòng mạch các triển lãm lưỡng niên, loại hình nghệ thuật này đã tràn ngập các khu vực của nghệ thuật đương đại, không thể nhầm lẫn và không thể chối cãi, thông qua các diễn đàn của Documenta 11. Lần đầu tiên trong một cuộc triển lãm khảo sát quốc tế lớn, nghệ thuật từ thế giới thứ hai, thứ ba và thứ tư, và liên quan đến sự lưu thông giữa những thế giới này với thế giới thứ nhất, đã chiếm hầu hết không gian và thiết lập chương trình làm việc. (Sự phân chia thế giới thành những thế giới như vậy được công nhận rộng rãi là một việc tồi tệ và đang thất bại.) Sự rút lui đầy bối rối của thực hành giám tuyển (curatorial) và một cuộc giao tranh khốc liệt – chiến đấu nhân danh quyền của khán giả – đã ngăn chặn bước tiến này, nhưng ai biết là bao lâu?

(Còn tiếp)

Đón đọc Phần 6: Giám tuyển bước lên sân khấu tranh biện

(7) Xem Shirin Neshat, biên tập Lisa Corrin (vựng tập triển lãm, Serpentine Gallery, London, và Wein Kunsthalle, Vienna, 2000), và Shirin Neshat, biên tập Giorgio Verzotti (vựng tập triển lãm, Charta và Castello di Rivoli Museo d’Arte, Milan, 30/01–05/05/2002). Sự phức tạp của tính đặt vị trí trong tác phẩm của Neshat được Wendy Meryem K. Shaw khám phá trong, “Ambiguity and Audience in the Films of Shirin Neshat,” Third Text, số. 57 (Mùa đông 2001–2): tr. 43–52.

(8) Áo trùm của phụ nữ Hồi Giáo (ND)

(9) N.I.G.G.A phát âm khác của ‘Nigger’, một từ chỉ người Mỹ gốc Phi với hàm ý xúc phạm. (ND)

Người dịch: Út Quyên
Hình ảnh: Artplas
Nguồn: Contemporary Art and Contemporaneity

Cùng tác giả

#Tag

Artplas nghệ thuật nghệ thuật đương đại Series Nghệ thuật và ? Đương đại tính

iDesign Must-try

Những tác phẩm sắp đặt hoành tráng của Henrique Oliveira khám phá bản chất kỳ lạ của kiến ​​trúc
Những tác phẩm sắp đặt hoành tráng của Henrique Oliveira khám phá bản chất kỳ lạ của kiến ​​trúc
Nổi lên từ sàn nhà, ô cửa hay đồ nội thất, các tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của nghệ sĩ Henrique Oliveira là thông điệp đáng chú ý về…
Nghệ thuật Đương đại và Đương đại tính - (Phần 2)
Nghệ thuật Đương đại và Đương đại tính - (Phần 2)
Trong hơn hai thập kỷ không ai thành công trong việc khái quát về nghệ thuật đương đại. Đầu tiên là mối lo sợ về chủ nghĩa bản chất, tiếp…
Nghệ thuật Đương đại và Đương đại tính - (Phần 1)
Nghệ thuật Đương đại và Đương đại tính - (Phần 1)
Nghệ thuật đương đại là một phần của cuộc đối thoại văn hóa liên quan đến các khuôn khổ bối cảnh lớn hơn như bản sắc cá nhân và văn…
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? - (Phần 3)
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? - (Phần 3)
Có thật là ta sắp tiến tới một thời đại không gian-thời gian mới, nơi những sản phẩm của ta sẽ hoàn toàn mang tính chân thực, đưa người xem…
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? (Phần 2)
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? (Phần 2)
Hiện nay, một số nền tảng cho phép người dùng số hóa và quốc tế hoá thị trường nghệ thuật.
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? (Phần 1)
Liệu Công nghệ có phục vụ Nghệ thuật hay không? (Phần 1)
Ngày nay, sự xuất hiện của nhiều loại công nghệ mới đã góp phần không nhỏ trong việc thay đổi mối quan hệ của ta với nghệ thuật.