Series /Ta biết gì về loạt tranh tự họa của các nghệ sĩ?/ là loạt bài giới thiệu và phân tích về chùm tranh tự họa của các họa sĩ có ảnh hưởng đặc biệt đến lịch sử nghệ thuật thế giới, qua đó giúp ta dễ dàng tiếp cận và thấu cảm đến nghệ thuật mà họ tạo ra. Một số tranh kể lại cuộc đời đầy gian truân của các họa sĩ, số còn lại phản chiếu cách họ không ngừng tiếp cận và thể nghiệm với các phong cách nghệ thuật khác nhau. 

Pablo Picasso được công nhận rộng rãi là họa sĩ quan trọng nhất của thế kỳ XX do sức ảnh hưởng vô cùng lớn của ông tới các phong cách nghệ thuật sau đó. Liên tục tìm kiếm các phương tiện biểu đạt mới, từ hội họa đến điêu khắc và cắt dán, ông đã tạo ra một số phong cách mang tính đột phá; tần suất Picasso thay đổi phong cách nghệ thuật của mình cũng gần bằng tần suất ông thay người tình và thay vợ trong suốt 90 năm đầy sức sống, năng lượng và năng suất. Cách tiếp cận thẩm mỹ không ngừng thay đổi này được thể hiện rõ trong loạt tranh chân dung tự họa của ông, được ông vẽ từ năm 15 cho đến năm 90 tuổi. 

Tóm lược về Picasso

Pablo Picasso sinh ra ở Tây Ban Nha vào năm 1881 và lớn lên tại đây trước khi dành phần lớn cuộc đời trưởng thành của mình để làm nghệ sĩ ở Pháp. Trước 50 tuổi, nghệ sĩ gốc Tây Ban Nha đã trở thành cái tên nổi tiếng nhất trong nghệ thuật hiện đại, với phong cách và con mắt sáng tạo nghệ thuật khác biệt nhất. Không có nghệ sĩ nào khác, trước Picasso, có tác động như vậy đến thế giới nghệ thuật, hoặc có lượng lớn người hâm mộ cũng như các nhà phê bình quan tâm như ông.

5 thời kỳ quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của Picasso gắn liền với những biến chuyển quan trọng trong cuộc sống của ông bao gồm: Thời kỳ xanh (1901-1904); Thời kỳ hồng (1904 – 1906); Thời kỳ ảnh hưởng châu Phi (1907-1909), Thời kỳ lập thể (1909-1912), Thời kỳ Tân cổ điển và thời kỳ Siêu thực (1918-1945). Bạn có thể tìm hiểu chi tiết về từng thời kỳ qua bài viết Picasso qua năm thời kỳ hội họa.

Khi Picasso qua đời ở tuổi 91 (04.1973), ông đã trở thành một trong những họa sĩ nổi tiếng và thành công nhất trong lịch sử. Sự vĩ đại và ý nghĩa thực sự của Picasso nằm ở vai trò kép của ông, khi ông vừa là nhà cách mạng, có khả năng đổi mới triệt để, nhưng mặt khác vẫn tiếp tục các đường lối truyền thống. Thậm chí cho đến ngày nay, cuộc đời và tác phẩm của ông vẫn tiếp tục mời gọi vô số cách giải thích mang tính học thuật và thu hút hàng nghìn người theo dõi trên khắp thế giới.

Những bức tranh tự họa tiêu biểu

Trong khi nhiều người chỉ nhận ra Picasso nhờ những bức tranh tiên phong, lộn xộn, thì tác phẩm trước đây của ông – chẳng hạn như những bức chân dung tự họa từ năm 1896 và 1900 – cho thấy khả năng vẽ và phác họa những bức tranh miêu tả chân thực tuyệt đẹp của ông. Mặc dù là một người vẽ phác thảo tài năng nhưng Picasso đã không theo đuổi phong cách này được lâu. Năm 1901, ông bước vào Thời kỳ Xanh lam – một giai đoạn mà ông vẽ những cảnh u ám, cách điệu bằng tông màu xanh lạnh lẽo, thể hiện rõ trong bức chân dung tự họa nổi bật của ông cùng năm.

Sau thời kỳ xanh lam của mình, tác phẩm của Picasso bắt đầu thể hiện những ảnh hưởng Nguyên thủy. Ông sử dụng bảng màu hồng ấm hơn trong Thời kỳ Hoa hồng của mình, và vào năm 1907, giai đoạn Lập thể nổi tiếng của ông cũng bắt đầu. Chúng ta có thể thấy rõ ràng trong bức chân dung tự họa cùng năm của ông, phong cách này kết hợp hình học, các hình dạng đứt gãy và các đường màu đen dày. Sau giai đoạn này, Picasso nghiên cứu vô số trường phái thẩm mỹ, từ Chủ nghĩa Tân cổ điển đến Chủ nghĩa Siêu thực (có thể nhận thấy trong tác phẩm mơ mộng của ông từ năm 1938), mặc dù vậy, ông vẫn thường quay trở lại với cả nét thẩm mỹ nguyên thủy đặc trưng và phong cách Lập thể kỳ quặc của mình cho đến khi qua đời vào năm 1973.

“Chân dung tự họa”, 1896 (15 tuổi)

Bức chân dung tự họa của Picasso từ năm 1896 được thực hiện khi họa sĩ mới 15 tuổi. Tại thời điểm này, ông thể hiện bản thân theo phong cách Hiện thực với những nét vẽ rõ ràng và nền đơn giản.

“Chân dung tự họa”, k. 1900 (18 tuổi)

Chỉ ba năm sau, phong cách của Picasso đã phát triển đáng kể. Bức chân dung tự họa của ông từ năm 1900 được vẽ bằng than trên giấy. Tại thời điểm này, ông vẫn thể hiện bản thân theo phong cách Hiện thực với những nét vẽ và nền đơn giản hơn.

“Chân dung tự họa”, 1901 (20 tuổi)

Bức tự họa của Picasso từ năm 1901 thể hiện một thẩm mỹ hiện đại hơn. Hình dáng của ông vẫn có phần thực tế, nhưng bảng màu được giới hạn chỉ trong gam màu trắng và xanh, với diện mạo ít được mô hình hóa hơn.

“Chân dung tự họa”, 1906 (24 tuổi)

Năm 1906, khi Picasso 24 tuổi, ông tạo ra một bức tự họa với phong cách Hiện thực rõ ràng. Trong bức tranh này, khuôn mặt của ông được biểu hiện bằng những đặc điểm được đơn giản hóa, cùng với những đường viền đen mạnh mẽ và được phóng đại.

“Chân dung tự họa”, 1907 (25 tuổi)

Trong năm tiếp theo, nghệ thuật của Picasso một lần nữa trải qua sự biến đổi. Bức tự họa của ông năm 1907 mô tả nghệ sĩ với khuôn mặt theo một phong cách đặc trưng. Đặc biệt, đôi mắt của ông được vẽ dưới dạng hình hạnh nhân, rộng ở trung tâm và hẹp dần ở phía ngoài. Picasso cũng sử dụng các đường viền màu đen với độ sắc nét và táo bạo hơn, giúp bức chân dung nổi bật trước một nền cam.

“Chân dung tự họa”, 1917 (35 tuổi)

Mười năm sau, Picasso tạo ra một bức tự họa giống như phong cách hiện thực của mình từ tuổi trẻ. Ở đây, ông đã ghi lại góc nhìn ba phần tư gương mặt mình bằng những đường bút chì vô cùng đơn giản.

“Chân dung tự họa”, 1938 (56 tuổi)

Khi ở độ tuổi ngoài 50, Picasso đã tạo ra một bức chân dung tự họa phản ánh óc thẩm mỹ nổi tiếng thế giới của ông. Được tạo ra bằng than trên giấy, bức vẽ này cho thấy ông đang ở studio của mình với bảng màu và cọ vẽ trên tay. Khuôn mặt của ông rất trừu tượng, với đôi mắt hạnh nhân đặc trưng gần như chồng lên nhau.

“Chân dung tự họa”, 1965 (83 tuổi)

Ở tuổi 83, năng lực sáng tạo của Picasso không hề bị chậm lại, năng lượng của ông được thể hiện rõ ràng trong bức tự họa của mình ở thời điểm này. Trong tranh, ông được miêu tả ở tư thế đang ngồi và được vẽ bằng nhiều màu sắc sặc sỡ như xanh lam, xanh lá cây và đỏ.

“Chân dung tự họa”, 1966 (85 tuổi)

Ở tuổi 85, bức tự họa của Picasso thể hiện nhiều đặc điểm mà mọi người thường gắn với nghệ thuật của ông. Mặc dù chỉ được vẽ bằng đường nét và không sử dụng màu sắc, bức tranh này vẫn thể hiện phong cách riêng của Picasso, khi ông tự họa hình tượng của mình kết hợp với cái bóng của chính ông. Cơ thể của họa sĩ và các đồ vật phía sau được thể hiện bằng các họa tiết và đường nét đặc trưng, là những đặc điểm mà mọi người thường nhận ra trong nghệ thuật của Picasso.

“Chân dung tự họa”, 30.06.1972 (90 tuổi)

Mặc dù đây không phải là bức chân dung tự họa cuối cùng Picasso hoàn thành trước khi qua đời, nhưng đây là bức tranh nổi tiếng nhất của ông. Đôi khi được gọi là “Self-Portrait Facing Death” (tạm dịch: Bức chân dung tự họa đối mặt với cái chết), được thực hiện bằng bút màu trên giấy trong vài tháng. Bức chân dung mang trong mình một biểu hiện vô cùng trừu tượng về khuôn mặt của Picasso với màu chủ yếu là xanh lá cây và hồng. Trong đó, nổi bật là chi tiết đôi mắt ông mở to khi đối mặt với cái chết của chính mình.

“Chân dung tự họa”, 02.07.1972 (90 tuổi)

Tương tự như những bức chân dung tự họa khác của ông trong thời kỳ này, tác phẩm tiếp theo của Picasso là một bức vẽ thậm chí còn gây ám ảnh hơn bức trước. Tác phẩm này mô tả khuôn mặt của ông với đôi mắt có biểu cảm trông như đang giật mình, thậm chí chúng không có đồng tử hoặc bất kỳ đường nét nào bên trong mống mắt, miệng ông có vẻ há hốc với những chiếc răng thưa thớt được vẽ như để lấp đầy khoảng trống.

“Chân dung tự họa”, 03.07.1972 (90 tuổi)

Là một trong những nghệ sĩ sáng tạo nhất mà thế giới từng biết đến, ông tiếp tục vẽ cho đến thời điểm qua đời. Bức tự họa cuối cùng mà ông tạo ra là một bức vẽ đen trắng của chính mình với đôi mắt hình hạnh nhân không đối xứng và được lấp đầy bằng những nét vẽ nguệch ngoạc dữ dội. Càng về sau, Picasso ngày càng đơn giản và hình tượng hóa chân dung của mình, như thể ông không còn nhiều thời gian để sáng tác nữa.

Kết luận

Sự nghiệp của Picasso kéo dài trong khoảng thời gian 78 năm, trong đó, ông đã tạo ra: 13.500 bức tranh, 100.000 bản in và bản khắc, cùng 34.000 bức tranh minh họa. Picasso cũng đã không ngừng tự vẽ mình từ khi ông 15 đến khi ông 90 tuổi. Mỗi tác phẩm phản ánh quan điểm thẩm mỹ ứng với từng giai đoạn trong cuộc đời của vị họa sĩ. Tinh thần tự do, phong cách lập dị, hoàn toàn không quan tâm đến những gì người khác nghĩ về tác phẩm và phong cách sáng tạo của mình đã khiến ông trở thành chất xúc tác cho nhiều nghệ sĩ noi theo. 

Dịch, tổng hợp và biên tập: May

Thiết kế: Uyên Nguyễn

Nguồn tham khảo:

1. Janetta Rebold Benton (2023), Để hiểu nghệ thuật, Nhà xuất bản Thế giới
2. https://mymodernmet.com/pablo-picasso-self-portraits/
3. https://www.pablopicasso.org/