Ham hiểu biết, bản tính dũng cảm và quyết đoán, cuộc đời nữ hoạ sĩ Pháp Alix Aymé là những chuyến phiêu lưu đến những miền đất được coi là xa xôi thủa ấy. Có quãng thời gian gắn bó với Châu Á, vào thập niên 30, bà từng góp công hồi sinh nghệ thuật sơn mài Việt Nam. Những tác phẩm của bà tinh tế, có đường nét thanh lịch, mang sự dịu dàng nhạy cảm rất Á Đông.

Một cuộc đời đắm chìm trong nghệ thuật và dịch chuyển

Alix Aymé (Alix Angèle Marguerite Hava) sinh ra ở thành phố Marseille, miền Nam nước Pháp vào năm 1894. Sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật, bà theo học mỹ thuật và âm nhạc tại Nhạc viện Toulouse. Sau khi quyết định chọn vẽ là sự nghiệp cả cuộc đời, bà chuyển đến Paris lập nghiệp, trở thành học trò kiêm đồng nghiệp của họa sĩ Maurice Denis, người tiên phong sáng lập nên trường phái Nabis.

Bà kết hôn năm 1920 và chuyển đến Thượng Hải với người chồng đầu tiên, giáo sư Paul de Fautereau-Vassel, người được bổ nhiệm vào Phái bộ Pháp-Trung. Chuyến đi này mở một chương mới cho cuộc đời đầy ắp khám phá, trải nghiệm của bà. Năm 1925, bà dạy vẽ tại trường phổ thông Pháp ở Hà Nội.

Thời gian đầu, cuộc sống tại Đông Dương thực sự không thuận lợi với Alix Aymé. Do không có bằng cấp từ một trường mỹ thuật chính thống, bà gặp nhiều khó khăn khi tìm việc và có được những đơn đặt hàng vẽ trang trí.

Nhưng điều này không hề làm bà nhụt chí, bà vẫn sáng tác chăm chỉ và thường xuyên gửi tranh về Pháp tham dự các triển lãm.

Năm 1926, vợ chồng bà trở về Paris, nơi con trai họ, Michel được sinh ra. Fautereau-Vassel muốn bà ở lại Pháp nhưng người vợ họa sĩ của ông đã phải lòng văn hoá Á Đông và quyết định trở về nơi đó sinh sống.

Năm 1930, bà có một cuộc triển lãm tại ở Sài Gòn, sau đó định cư tại Luang Prabang (Lào), nơi bà trở nên thân thiết với Hoàng gia và được đặt hàng thực hiện bức tranh tường lớn trong cung điện. Bức tranh tường khi hoàn thành rộng gần 100m2, ngày nay được công nhận là di sản quốc gia của Lào.

Tình yêu với nghệ thuật sơn mài

Năm 1931, Aymé chuyển về Hà Nội và được bổ nhiệm làm giáo sư tại trường phổ thông Albert Sarraut. Ở đó, bà dạy về nghệ thuật sơn mài truyền thống Việt Nam đã nghiên cứu từ trước, cùng với tranh lụa, tranh khắc gỗ và kỹ thuật vẽ Tempera.

Bà từng chia sẻ về quá trình tìm tòi tạo nên bước ngoặt quan trọng cho nền sơn mài Việt.

“Từ khoảng năm 1930, qua việc nghiên cứu các quy trình và kỹ thuật sơn mài tại Trường Mỹ thuật Hà Nội, đã giúp mang lại sức sống mới cho nghệ thuật sơn mài ở Đông Dương. Người nghệ sỹ phải sử dụng một kỹ thuật đặc biệt tự trải nghiệm, chấp nhận tất cả sự khắt khe của chất liệu, nhưng đồng thời phải mày mò tìm hiểu để hồi sinh những bí mật cũ và khám phá những tiềm năng chưa được biết đến của nó…

Đây là lý do tại sao nghiên cứu kỹ thuật là mối quan tâm lớn nhất của các giáo viên mỹ thuật. Dưới sự chỉ đạo sát sao của ông Inguimberty, chúng tôi đã tìm kiếm một số thợ sơn mài từng làm việc vài năm trước với người Nhật tại Hà Nội. Chúng tôi cũng tìm đến những thợ thủ công già với kỹ thuật truyền thống ở nông thôn, tham khảo thông tin trong những cuốn sách của Trung Quốc và Nhật Bản …”

Tháng 7 năm 1931, bà trở lại Paris và tái hôn với Đại tá Georges Aymé, người sau này trở thành tư lệnh quân đội Pháp tại Đông Dương. Trong thời gian đó, bà được mời tham gia triển lãm Thuộc địa và đóng góp một số tác phẩm sơn mài. Năm 1935, có thêm một cuộc triển lãm lớn nữa ở Sài Gòn. Alix Aymé cũng từng giảng dạy tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương vào thập niên 30.

Đông Dương mãi ở trong tim

Trong những năm sống ở châu Á, Aymé đã đi du lịch nhiều nơi từ Đông Dương đến Ấn Độ. Bà cũng đã đến thăm và vẽ tại Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Năm 1945, khi Nhật đảo chính Pháp, gia đình bà bị bắt đi tù và con trai cả bị ám sát. Sau năm đó, gia đình về Pháp và bà không bao giờ quay lại Đông Dương nữa.

Khi trở về sống ở Paris, bà trở thành bạn thân làm việc chung với họa sĩ Foujita. Năm 1962, Aymé đến sống và vẽ trong tám tháng tại Brazzaville ở Congo. Những năm cuối đời của bà tiếp tục dành cho những hành trình du lịch, khám phá và vẽ. Alix Aymé qua đời vào sinh nhật lần thứ 95 khi đang đánh bóng một trong những tác phẩm sơn mài của mình.

Tác phẩm của bà hiện nằm trong những bộ sưu tập tại bảo tàng Louvre, bảo tàng thập niên 30 tại Paris, bảo tàng mỹ thuật La Rochelle, và cung điện hoàng gia Luang Prabang.

Dù đã rời xa Đông Dương, miền đất này vẫn vẫn luôn ở trong trái tim của bà. Bà chuyển gần như hoàn toàn sang vẽ sơn mài và lụa, và các đề tài về đất và người Đông Dương luôn hiện lên trên tranh của bà cho đến cuối đời.

Thực hiện: 19August
Trích đoạn thư: Tạp chí mỹ thuật