Một cuốn tiểu sử bằng tranh về điều không tưởng trở thành khuôn mẫu phản kháng lại sự tàn độc của tự nhiên.

*Bài viết bởi Maria Popova

“Liệu thi thoảng bạn có từng muốn trở về với con người độc nhất mà bạn đã từng?” nhà thơ Marie Howe tự hỏi trong sự kiện vinh danh sự nghiệp của Stephen Hawking – The Universe in Verse. Cô tưởng tượng về thuở trước khi ta tách bạch với ‘Tự Nhiên’, khi mà “không có bài kiểm tra nào kiểm nghiệm liệu loài voi có khóc than con mình hay rạn san hô có cảm nhận nỗi đau chăng.”

Thực tế sống động của những rạn san hô cho thấy tầm nhìn của một nhà thơ cách đây gần hai thế kỉ, trong bài tụng ca ‘the world below the brine’ (tạm dịch: thế giới dưới biển mặn), Walt Whitman ngợi khen san hô như một trong những sinh vật kì diệu nhất hành tinh chúng ta. Một ví dụ sống động về hình học phi Euclid, san hô đã tồn tại trên Trái Đất trong hàng trăm triệu năm. Chúng vừa tuyệt diệu trong cuộc cách mạng sinh tồn của chính mình, vừa mỏng manh khi phải dựa vào điều kiện của đại dương, từ đó trở thành hiện thân của sức khỏe hành tinh này về mặt vật lí mà nhà tự nhiên học kiêm người viết tiểu sử về Whitman – John Muir — đã khẳng định một cách thi vị, rằng “khi chúng ta cố gắng phân chọn điều gì đó ra một mình, ta nhận ra nó xô đẩy mọi thứ khác trong vũ trụ này.” Nhưng dưới cuộc tấn công tổ hợp của biến đổi khí hậu, săn bắt cá quá mức và ô nhiễm, các rạn san hô đang chết mòn đến mức đau lòng trong hơn một thập kỉ, giữa thời của Muir, Whitman và của chúng ta – làm cách nào để chúng không cảm thấy nỗi đau của sự sụp đổ tàn bạo này?

Có một người đã dấn bước để chữa lành sự đau lòng về hệ sinh thái này với biện pháp khéo léo liên quan đến búa và keo.

Ken Nedimyer lớn lên gần Trung tâm Không gian Kennedy, là con trai của một kĩ sư tại NASA vào thời vàng son của việc khám phá ngoài không gian. Tuy vậy, anh lại yêu biển sâu nhiều hơn những ngôi sao ngoài kia — một thế giới bí ẩn hơn nhiều so với Mặt Trăng — sau khi xem chương trình truyền hình về nhà thám hiểm đại dương Jacques Cousteau.

Niềm yêu thích ban sơ sớm trở thành sự tận tụy cả một đời.

Câu chuyện của Nedimyer và sự nghiệp đầy cảm hứng của anh sống dậy trong quyển The Brilliant Deep: Rebuilding the World’s Coral Reefs (tạm dịch: Nơi thăm thẳm vực sâu: Tái thiết lại rạn san hô của thế giới), viết bởi Kate Messner, minh họa bởi Matthew Forsythe — một sự cộng thêm vào bộ tiểu sử bằng sách tranh về những người hùng văn hóa.

Giống như vài đột phá khoa học, phương pháp khắc phục triệt để của Nedimyer bắt đầu với một chút may mắn.

Nedimyer đã chuyển hóa tình yêu đại dương vào cuộc đời yên lặng của những hòn đá sống ở nông trại của anh – hòn đá được bao phủ bởi tảo, bọt biển, nhuyễn thể và các sinh vật khác; chúng được dùng như hệ thống lọc nước tự nhiên trong bể cá nước mặn. Một ngày nọ, anh nhận thấy một đám của san hô gạc nai (staghorn corals) đã sinh sản và di cư đến những hòn đá của anh nơi vùng nước mở gần đó tại Florida.

Messner viết:

Mọi chuyện bắt đầu với chỉ một thứ.

Đêm nọ sau khi trăng tròn,
rạn san hô bắt đầu sinh sản
— một, rồi đến hàng triệu mầm sống nhỏ
— cho đến khi nước xoáy bay như quả cầu tuyết.

Khi Nedimyer và con anh cùng quan sát điều kì diệu này, họ nhận thấy rằng nếu cắt đi mộ mẩu san hô sống và buộc chúng vào những hòn đá khác —theo nghĩa đen thì thực tế là dán chúng lên — san hô từ đám cũ sẽ sinh trưởng trên nơi mới này của chúng. Rồi họ tự hỏi, liệu điều gì sẽ xảy ra nếu họ nuôi dưỡng một đám san hô và buộc chúng vào rạn đang chết mòn?

Nedimyer quyết định quay lại nơi mà anh từng học lặn khi còn bé — một rạn san hô đang bắt đầu chết dần khi anh vẫn còn trẻ. Anh sử dụng sáu đám rạn san hô nhỏ từ nông trường của mình, mỗi đám không lớn hơn một bàn tay, sau đó dán chúng lên đá vôi đã tẩy trắng và cằn cỗi.

Sau nhiều tháng, Nedimyer và đội ngũ của mình lặn xuống để kiểm tra rạn san hô tự trồng này. Rồi lại nhiều tháng liền, các đám san hô sinh trưởng lớn dần lên.

Từ cuộc thử nghiệm hăng hái này mà Coral Restoration Foundation (Quỹ Phục Hồi San Hô) ra đời – nỗ lực mang tính cách mạng của Nedimyer để làm sống dậy san hô bằng biện pháp bảo tồn mới mẻ chỉ với búa, keo và bàn tay của những tình nguyện viên.

Họ bắt đầu nuôi san hô bằng cách treo vài mẩu ở một số loại cây đặc biệt dưới nước, cho đến khi san hô phát triển đến mức đủ để cấy ghép vào các rạn có dấu hiệu chết dần — một hoạt động được thực hiện với sự chăm sóc kĩ lưỡng và chính xác bởi các thợ lặn tình nguyện khi họ tìm thấy nơi hoàn hảo cho việc cấy ghép, làm sạch bề mặt tảo, làm mịn nó với búa cùn, thoa chút nhựa dính (epoxy) — “chỉ bằng kích cỡ của một viên kẹo Hershey’s Kiss,” Messner viết — và gắn các cụm san hô còn sống vào cụm đã chết, với hy vọng chúng sẽ tự mọc.

Và thật sự chúng đã sống lại — kể từ khi Nedimyer thực hiện nhiệm vụ dường như bất khả thi này, anh cùng các tình nguyện viên đã trồng hàng chục nghìn cụm san hô mà giờ đây đã có thể tự sinh sản. Điều bắt đầu như niềm say mê của một người với Florida Keys (quần đảo san hô thấp ở Hoa Kỳ) — nơi có tình yêu đại dương từ thuở thiếu thời của anh — dần trở thành một mô hình toàn cầu về sự kháng cự lại cuộc tấn công vào Mẹ Thiên nhiên.

Messner đem đến một câu chuyện trong vòng xoay của tự nhiên – của một cụm san hô, giấc mơ của một chàng trai, của sự tương thuộc vào hệ sinh thái của chúng ta — trở thành một vòng tròn đầy đủ:

Đêm nay, trăng tròn và sáng.

Các san hô có thể sinh sản,
và nếu một mầm sống đáp đúng chỗ,
 cụm mới khác sẽ mọc lên.

Rồi sẽ tiếp đến rạn khác.

Và rạn khác nữa.

Và khác nữa.

Bắt đầu với chỉ một mà thôi.

Để hỗ trợ dự án tuyệt vời và gieo đầy hy vọng này, bạn có thể cân nhắc để góp quỹ hoặc tham gia tình nguyện với Quỹ Phục hồi san hô của Nedimyer.

Các tranh minh họa được đóng góp bởi Chronicle Books; ảnh của các trang sách chụp bởi Maria Popova

Nguồn: brain pickings
Dịch: Lệ Lin