Những kiệt tác thời Phục hưng mang tính biểu tượng của Botticelli đã tạo nên đột phá mới, sử dụng các chủ đề Kitô giáo và thần thoại cổ điển để tôn vinh những người bảo trợ của ông, gia đình nhà Medici.

Bài viết bởi Allesandra Pagano

Xuất bản vào 24/07/2019

Tên thánh là Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, Sandro Botticelli chào đời vào khoảng năm 1445. Ông là con trai út của thợ thuộc da tại Florence, một tiểu bang của thành phố Ý. Dù bị tàn phá một thế kỷ trước đó bởi Cái chết đen*, nơi này đã phục hồi và phát triển thịnh vượng. Các thương nhân và chủ ngân hàng giàu có đã đầu tư tài sản của họ vào hội họa, điêu khắc và kiến trúc; Florence trở thành tâm điểm của một phong trào mới thể hiện hùng hồn những giá trị của nó về chủ nghĩa nhân văn, trí tuệ và sự thật thông qua nghệ thuật. Tác phẩm của Sandro Botticelli thể hiện các giá trị của thời kỳ Phục hưng đầu, giao thoa giữa vẻ đẹp tự nhiên và độ chính xác hình học.

*Cái chết đen (Black Death): Ám chỉ một đại dịch xảy ra ở châu Á và châu Âu trong thế kỷ XIV mà đỉnh điểm là ở châu Âu từ năm 1348 đến năm 1350 (Wikipedia)

Đứa trẻ quý giá

Sandro có một người anh trai, thường được gọi là ‘thùng phuy’ vì tạng người phốp pháp; Sandro trẻ tuổi có biệt danh là Botticelli được cho là bởi lí do này*. Cái tên gắn bó với ông suốt quãng đời còn lại và đồng nghĩa với một số tác phẩm nghệ thuật vĩ đại nhất của Florence.

(*) Botticelli còn có nghĩa là ‘cái thùng phuy nhỏ’

Các chi tiết về thời trẻ của vị họa sĩ này rất ít ỏi. Về thời thơ ấu của Botticelli, nhà sử học thế kỷ 16 Giorgio Vasari có viết:

“Tuy Botticelli cảm thấy dễ dàng để học bất cứ điều gì mình muốn, anh lại có tật rất hay bồn chồn … [và vì] lí do này, cha anh đành để con mình học nghề để trở thành một thợ kim hoàn như ông.”

Vào khoảng thời gian Botticelli còn niên thiếu, thành phố Florence là trung tâm của sự đổi mới trong nghệ thuật Ý. Nhà điêu khắc sinh ra ở Florence, Donatello đã sử dụng kiến thức sâu rộng về các tác phẩm cổ điển để đẩy nghệ thuật của ông lên tầm cao mới. Vương cung thánh đường của dòng Dominic, Basilica of Santa Maria Novella lưu giữ bức bích họa Holy Trinity của Masaccio. Hoàn thành vào năm 1427, đây được cho là công trình đầu tiên áp dụng đầy đủ các định luật về phối cảnh tuyến tính.

Các học giả tin rằng gia đình Vespuccis, người quen vương giả của gia đình Botticelli, đã bảo đảm cho việc ông học nghề với Fra Filippo Lippi, một trong những họa sĩ vĩ đại nhất của khu vực ấy.

Lippi có một hội thảo tại thị trấn Prato gần đó, và cậu bé tuổi thiếu niên Botticelli đã học cùng thầy mình và vẽ những tác phẩm đầu tiên của bản thân dưới sự dạy dỗ của Lippi.

Người bảo trợ ở Florence

Các nghệ sĩ thời Phục hưng như Lippi và Botticelli đã dựa vào những người bảo trợ quyền lực để nâng đỡ cho công việc của họ. Ở Florence thế kỷ 15, gia đình Medici hùng mạnh đã tài trợ cho nhiều nghệ sĩ vĩ đại nhất thời đại. Dòng dõi gia đình người Florence này khá phát đạt trong ngành dệt may và ngân hàng.
Cosimo de’Meesi lên nắm quyền vào năm 1434 và ngay lập tức thiết lập một chương trình xây dựng rộng lớn, bao gồm hoàn thiện mái vòm tròn (cupola) thách thức trọng lực tại nhà thờ Santa Maria del Fiore. Loạt kiến trúc mới mẻ này đã tạo ra nhu cầu về các tác phẩm nghệ thuật để lấp đầy chúng, điều mà các nghệ sĩ lấy làm vui mừng để thực hiện.

Năm 1464, trong thời gian Botticelli còn đang học nghề, Cosimo qua đời và được con trai của ông, Piero di Cosimo de’ Medici kế nhiệm. Năm năm sau, các con trai của Piero, Giuliano và Lorenzo (sau này được gọi là ‘Lorenzo Hùng vĩ’ / Lorenzo The Magnificent) trở thành những người cai trị và tiếp tục nuôi dưỡng khao khát một nền nghệ thuật tuyệt vời được khởi đầu từ người ông của họ.

Viên ngọc của Florence

Những người bảo trợ quyền lực

Botticelli cần những nhà bảo trợ để gây quỹ cho các tác phẩm của ông, và ông tìm thấy sự hỗ trợ tài chính trong gia đình hùng mạnh Medici ở Florence.

Nhà Medici đã ủy thác một loạt các dự án từ nghệ sĩ, bao gồm chân dung, cảnh tôn giáo và ngụ ngôn của các nhân vật thần thoại. Trong tác phẩm này, một chàng trai trẻ cầm huy chương vàng mang hình dáng giống với Cosimo de’ Medici.

Danh tính của người tạo dáng là không rõ. Một số người tin rằng anh ta có thể là nhà thiết kế đồng xu thời ấy.

Giuliano bắt đầu cai trị Florence cùng với anh trai của mình, Lorenzo, vào năm 1469. Sau khi Giuliano bị giết vào năm 1478, Botticelli được giao vẽ bức chân dung tưởng niệm, một tác phẩm sống động nhưng lặng lẽ miêu tả Giuliano vừa thánh thiện, vừa vương giả.

Bức tranh Adoration of the Magi của Botticelli năm 1475-1476 bao gồm một số chân dung.

Một trong những Magi (hay ‘nhà thông thái’ theo cách gọi trong Thiên chúa giáo), Cosimo de’Medici, giữ đôi chân của Chúa hài đồng. Bản thân Botticelli nhìn xa xăm về phía bên phải, trong khi Lorenzo de’ Medici hướng mắt nhìn từ phía bên trái.

Bức tranh Adoration of the Magi của Botticelli cho thấy nhà Medici trong một số vai trò: Cosimo de ‘Medici là một trong những Magi, và một số người nói rằng nhân vật mặc áo đỏ là con trai của ông, Lorenzo, người đồng thời cai trị Florence khi bức tranh được vẽ thời ấy.

Khoảng năm 1468, Botticelli rời Lippi để học với các bậc thầy khác, bao gồm Andrea del Verrocchio, người thầy của Leonardo da Vinci và cũng là nhân tố tạo ảnh hưởng đến tính rắn rỏi như tượng điêu khắc trong các nhân vật của Botticelli.

Vào những năm 1470, Botticelli đã thành lập xưởng vẽ riêng của mình. Mặc dù các người bảo trợ của ông thường chọn đề tài cho tranh, mang tính linh thiêng lẫn thế tục, Botticelli đã thể hiện lý tưởng Phục hưng của cá nhân mình, tự do để tài năng định nghĩa phong cách đặc biệt. Ông là minh chứng của một họa sĩ bậc thầy về các tranh thờ tụng cũng như các bức vẽ được gọi là tondi, với bố cục vòng tròn, mang tính sùng kính; trong đó nổi tiếng nhất là tác phẩm Madonna of the Magnificat.

Tín ngưỡng

Madonna và đứa trẻ là một chủ đề phổ biến trong tranh của Botticelli từ khi ông bắt đầu sự nghiệp. Có lẽ nổi tiếng nhất là bức vẽ tondi năm 1483 được biết đến với cái tên Madonna of the Magnificat (bên phải)

Cũng thời gian này, Botticelli bắt đầu mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với gia đình nhà Medici, họ cũng ủy thác một số bức tranh từ ông. Chúng bao gồm Portrait of a Young Man with a Medal of Cosimo the Elder từ 1474-1485, và Adoration of the Magi vào năm 1475, với chân dung của các thành viên trong gia đình Medici để tỏ lòng tôn kính với Thánh gia.

Trùng hợp thay, sự nghiệp của Botticelli đi cùng với sự hưng thịnh của chủ nghĩa Neoplaton, một triết lý thời Phục hưng dựa trên những lời dạy của Plato. Thuyết Plato thừa nhận quyền uy tối cao của tinh thần đối với vật chất và xem trí tuệ và tình yêu là thứ dẫn dắt linh hồn về phía Thiên Chúa. Cosimo khuyến khích triết lý này và đã được tiếp tục bởi những người thừa kế của ông. Gia đình họ cũng tìm đến thế giới cổ điển để minh họa lại cho những sự thật về cuộc đời của chính họ.

Cô gái này là ai?

Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, Simonetta Cattaneo được coi là một trong những người phụ nữ đẹp nhất ở Florence thời Phục hưng. Sinh năm 1453 tại Genève, năm 15 tuổi, cô kết hôn với Marco Vespucci và chuyển đến Florence. Cuộc đời ngắn ngủi của cô kết thúc vào đầu những năm 20 tuổi, khoảng năm 1475 hoặc 1476, nhưng sự nổi tiếng về vẻ đẹp của cô thì vẫn mãi còn. Lorenzo Hùng vĩ, người đồng cai trị Florence vào thời điểm đó, đã dành tặng một bản sonnet vào ngày cô qua đời.

Đối với gia đình Medici, khuôn mặt của Simonetta hoàn toàn phù hợp với quan niệm về vẻ đẹp lý tưởng của họ. Ngay sau khi cô qua đời, nhà thơ Poliziano đã viết về cách anh trai của Lorenzo, Giuliano de’ Medici, đã cống hiến chiến thắng của mình trong một giải đấu gây xôn xao cho Simonetta một năm trước khi cô qua đời (nhà thơ cẩn thận nhấn mạnh mối quan hệ này hoàn toàn thuần khiết).

Mặc dù không có bằng chứng tài liệu nào cho thấy Botticelli vẽ các nhân vật nữ với cảm hứng lấy từ cô gái này, nhưng một truyền thống lâu đời đã xác định được hình tượng sinh lý học của Simonetta trong một số tác phẩm nổi tiếng nhất của vị họa sĩ, bao gồm cả “Primavera” và “Birth of Venus.”.

Các tác phẩm nổi tiếng nhất của Botticelli cũng lấy cảm hứng từ thế giới cổ điển. Được ủy quyền bởi Medici, một số tác phẩm thần thoại vĩ đại của ông những năm 1480 bao gồm “Primavera,” “Birth of Venus,” và “Pallas and the Centaur” – phản ánh các giá trị của chủ nghĩa Hậu Plato trong các tác phẩm tuyệt đẹp của họ.

Thoạt nhìn, những tác phẩm này như thể hiện rõ mồn một, nhưng nét vẽ tài tình và các chi tiết phức tạp của Botticelli tạo ra các cấp độ ý nghĩa mới, mang tính ngụ ngôn và tượng trưng để thu hút người xem.

Botticelli đã hoàn thành Primavera (mùa xuân) vào năm 1482 cho một người họ hàng của Lorenzo de’ Medici. Bức tranh mô tả một câu chuyện ngụ ngôn cổ điển, với các hành động diễn tiến từ phải sang trái:

Nữ thần Chloris bị Zephyr bắt giữ và biến thành Flora, nữ thần mùa xuân. Phía trên Venus, ở trung tâm, Cupid bắn một mũi tên tình yêu vào ba nữ thần Graces khi họ đang nhảy múa. Ở phía bên trái, thần Mercury xua tan những đám mây khỏi khu vườn.

Có người đọc bức tranh như một câu chuyện ngụ ngôn nhấn mạnh chủ nghĩa tân cổ điển trong tình yêu và hôn nhân, vì ham muốn được biến đổi và thánh hóa hiện lên trên một mặt phẳng cao hơn trong bức tranh này.

Thời thế thay đổi, nghệ thuật xoay chuyển

Sức mạnh và nghệ thuật

Tòa tháp của Palazzo Vecchio thế kỷ 14 ở Florence, từng là trụ sở của chính phủ Medici, sừng sững trước Phòng trưng bày Uffizi, nơi có nhiều tác phẩm của Botticelli.

Các tác phẩm tín ngưỡng của Botticelli cũng tạo được tiếng vang. Ông đã thực hiện một chuyến đi hiếm hoi đến Rome vào năm 1481 để làm việc trên những bức bích họa trong Nhà nguyện Sistine. Vasari đã có một nhận định thú vị về chuyến đi đến Rome cũng như cách sống của Botticelli nói chung: “Sau khi nhanh chóng vung tay thu nhập của mình, anh ta trở lại với lối sống ngẫu hứng, như thông lệ của chính mình.“

Năm 1492, bầu không khí chính trị ở Florence đã thay đổi sau cái chết của Lorenzo Hùng vĩ. Một tu sĩ Dominican, Girolamo Savonarola, thâu tóm được sức ảnh hưởng sau cái chết của Lorenzo, thu hút nhiều tín đồ tâm linh chống lại nhà Medici.

Theo lời Vasari, Botticelli rơi vào tầm ngắm của Savonarola, khiến ông từ bỏ hội họa, phương tiện kiếm sống duy nhất của vị họa sĩ này. Vasari có thuật lại: “Tuy vậy, ông ta vẫn là một thành viên cố chấp của giáo phái ấy.”

Bậc thầy thời Phục hưng Ý mất năm 1510, ở tuổi 64.

Nhiều tác phẩm nổi tiếng nhất của ông sau đó được treo ở các địa danh của quận cũng như những tòa nhà mà ông đã biết từ thời thơ ấu, bao gồm Nhà thờ Ognissanti, nơi ông được an nghỉ trong một ngôi mộ khiêm tốn.

Nguồn: national geographic