Bộ phim của Chloé Zhao vừa chiến thắng 3 hạng mục quan trọng của Oscar năm nay bao gồm Phim xuất sắc nhất, Nữ diễn viên xuất sắc nhất và Đạo diễn xuất sắc nhất. Nomadland xoay quanh người góa phụ trên 60 tuổi trong hành trình khám phá một nước Mỹ hiếm khi được dư luận chính thống chú ý đến.

Đó là một cuộc sống lang thang cùng trời cuối đất trên chiếc xe van của người phụ nữ sau sự việc khu mỏ đóng cửa, làm mất kế sinh nhai của cô và thị trấn Nevada. Với vai Fern, một góa phụ thuộc tầng lớp những người dân Mỹ tị nạn trong cơn suy thoái lang thang khắp thành phố để tìm kiếm công việc thời vụ trong nền kinh tế ngày càng rời rạc và mong manh, diễn viên Frances McDormand đã phải co ro trong không gian buồng xe lạnh lẽo. Cô vừa tắm trong sự tráng lệ (khỏa thân hoàn toàn trong một dòng sông tinh khôi), đồng thời chịu đựng sự dơ bẩn của con người (là một công nhân thời vụ, cô lau dọn nhà vệ sinh bị những khách du lịch vấy bẩn, những người thừa biết rằng sẽ có người phải dọn dẹp mớ hỗn độn này).

Sự trải dài của nước Mỹ trong Nomadland chứa đầy những mặt đối lập – những khung cảnh ngổn ngang và chiếc xe tải tù túng, những con người cô đơn tụ họp lại trong nền kinh tế tàn nhẫn và không bao dung. Bộ phim thể hiện một “nước Mỹ bị giấu kín” – nếu đi đến một vài vườn quốc gia hoặc các điểm thu hút khách du lịch liên bang, có lẽ bạn sẽ bạn sẽ dừng chân tại nơi mà Fern và người bạn mới kết thân của cô – Linda May làm nghề dọn dẹp hoặc ăn tối như trong bộ phim hay lái xe nhanh qua những trang trại nhiều công nhân thời vụ. Đó đúng là hình ảnh một nước Mỹ – và trong mắt của một phụ nữ lớn tuổi kiên quyết như Fern – hiếm khi thu hút sự chú ý của dư luận.

Kể từ lần công chiếu tại liên hoan phim Venice năm rồi, Nomadland đã nhận được nhiều lời khen trong ngành với danh hiệu ứng cử viên hàng đầu cho hạng mục phim có hình ảnh xuất sắc nhất giải Oscar (trước đó bộ phim đươc công chiếu rộng khắp vào năm 2020 nhưng hiện giờ chỉ được chiếu tại các rạp phim chọn lọc và trên Hulu). Những lời truyền miệng đã được kiểm chứng; trải nghiệm xem phim Nomadland khiến bạn có cảm tưởng như cuộc du hành vào một mớ cảm xúc hỗn loạn, mờ ảo – mong đợi, liên tục, sở hữu, mất mát, choáng ngợp bởi sự mênh mông, an ủi từ những cuộc trò chuyện và những thức tỉnh thấm đẫm cảm xúc. Thật bất ngờ khi trong không gian sương mờ đó vẫn có những con người chân thật, đa dạng và một người phụ nữ trên 60 tuổi kiên cường, dũng cảm.

Zhao ở tuổi 38 đã có hành trình 5 năm để trở thành một trong những đạo diễn được săn đón nhất Hollywood, với sự kết hợp giữa giữa 3 yếu tố trong Nomadland: một bộ phim phi thương mại âm thầm nhưng kiên quyết, với nhiều ngôi sao người người Mỹ và những diễn viên phi thương mại đang đóng chính họ trong phim. Kể từ bộ phim đầu tiên Songs My Brother Taught Me của cô năm 2015 được ghi hình tại khu bảo tồn Pine Ridge tại miền Tây Nam South Dakota, Zhao đã gọt giũa phong cách làm phim theo chủ nghĩa hiện thực với chất giọng rõ ràng và bao quát về các câu chuyện thật, cuộc sống thật để có cái nhìn không thể tách ly khỏi sự thật. Bộ phim The Rider của cô xoay quanh một tay đua ngựa mang tổn thương não vĩnh viễn và câu chuyện về cuộc sống sinh hoạt của anh trên lưng ngựa. Bộ phim lấy cảm hứng từ tổn thương của chính diễn viên chính cũng như cuộc sống thực tế của bạn bè và gia đình anh.

Với hai bộ phim đầu tiên của mình, Zhao đã thay đổi góc nhìn của những người ngoài ngành (cô được nuôi dưỡng tại Trung Quốc và đến Los Angeles năm 2000 để kết thúc năm học cấp 3) về một cộng đồng bản địa ở miền Tây nước Mỹ, một cộng đồng không mấy xa lạ với khách tham quan – nhà làm phim, nhà báo – cùng hi vọng kể một câu chuyện và những điều xa hơn. Ở Nomadland, Zhao đã truyền tải nhiều sự quan tâm hơn về cuộc sống miền quê nước Mỹ cho cộng đồng người di cư phiêu bạt do làn sóng chủ nghĩa hậu tư bản ác liệt. Bộ phim ghi lại hình ảnh những con người và nơi chốn thường bị khỏa lấp. Một phần lý do xuất phát từ một quyển sách năm 2017 cùng tên bởi nhà báo Jessica Bruder, người đã dành 3 năm và đi hơn 24000 km đường bộ để làm các công việc giống như Fern. (Đáng chú ý là tất cả những công việc của dân du mục đều mang cái chất cũ kĩ hoài niệm này trong phim ảnh – những nhân vật trong phim và sách đa số là người da trắng bởi những người lao động di cư da màu, đặc biệt là người lao động từ Mỹ Latin phải đối diện đạo luật hạn chế và gặp nhiều rủi ro hơn).

Bộ phim của Zhao trực tiếp khai thác phong cách báo cáo của Bruder; những dòng thoại trong bộ phim, ví dụ như khi Linda May mô tả việc cân nhắc về những cách tự tử khi cô đi đến bước đường cùng. Cô đã lặp lại những câu thoại của chính mình từ bộ phim The End of Retirement của Bruder năm 2014. Sự mờ nhạt của thực tại ấy có lẽ là thứ khiến bộ phim trở nên vô cùng thuyết phục: rất khó để có thể điều khiển cảm xúc, để hiểu điều gì dẫn đến sự xóa sổ của khu trại, do sức ảnh hưởng hay sự sôi động đầy ấm áp và không ngừng của nó. Bộ phim khác với một tác phẩm Hollywood hư cấu thường đặc trưng trong việc nhấn mạnh những tổn thương để tạo động lực cho các nhân vật, lại hiếm khi xoay quanh một người phụ nữ độc lập đã qua tuổi 40 và ưu tiên lối kể chuyện tạo kịch tính hơn là quan sát trong im lặng.

Bộ phim hướng sự chú ý đến nơi mà các yếu tố điện ảnh chỉ là thoáng qua và trọng tâm là những công việc dịch vụ, cuộc sống mưu sinh, người già, phụ nữ và đặc biệt là người phụ nữ lớn tuổi đơn chiếc không mấy quan tâm đến kinh tế, tình thân hay điều gì đã biến mất. Đối với Fern, không hề có phát hiện nào mang tính cứu vãn cũng như không có ý ức cũ xưa nào về thành phố của cô. Thay vào đó cô nhảy trên một vách đá, đi lang thang trong khung cảnh hoàng hôn và cứ thế cô tiếp tục đi để cứu rỗi đời mình. Cô bị sa mạc Arizona cũng như những động lực khác bào mòn, tuy nhiên câu chuyện của cô trở nên rộng mở hơn giữa nhiều câu chuyện thật trong Nomadland chỉ khi chúng ta chịu lắng nghe.

Tác giả: Adrian Horton
Người dịch: Đáo
Nguồn: The Guardian