Một trong những cảnh tuyệt vời nhất của bộ phim là khi Caleb phát hiện ra một số mẫu robot tiền nhiệm của Ava. Nathan đã giữ lại những con robot vô hồn bị hư hại ấy trong tủ quần áo của mình. Có con đứng như ma-nơ-canh, có con có những bộ phận như đầu và thân được treo lên như những bộ quần áo.

• “Deus” trong bộ phim Ex-Machina: Quyền năng giữa con người và máy móc (Phần 1)

Việc trưng bày xác robot biến Nathan trở thành ví dụ của một kẻ ái tử thi, giết, ăn thịt người hàng loạt và lưu trữ các bộ phận cơ thể để sử dụng về sau. Thật ra rất khó để chối bỏ rằng những kẻ giết người tình dục chính là một phiên bản cực đoan của khuynh hướng vật hóa (objectification). Đặc điểm phân biệt là phải thỏa mãn ham muốn mà không để nạn nhân nhận ra họ chỉ là một món đồ, điều này đòi hỏi phải kiểm soát và vắt kiệt tận cùng ý thức của nạn nhân. Cơ thể là một phần quan trọng, nhưng ý thức không thể đạt được khoái cảm nếu không có quá trình trên (nếu không, đến thăm nhà xác cũng là đủ rồi). Và vì thế những kẻ giết người như vậy tạo ra loại ý thức cần thiết cho “sự thân mật” giả tạo của họ: bị tra tấn, bất lực, bị chối bỏ, mất nhận thức về sự tồn tại của bản thân; vừa đủ để thỏa mãn, cũng vừa đủ để thấy không bị đe dọa, sự sống bị vắt kiệt ở ngay ranh giới với cái chết.

Với Nathan, dĩ nhiên công việc của gã là đưa một “tâm trí” vào máy móc thay vì tước đi, nhưng dự án này lại phải đối mặt với một vấn đề tương tự như thế. Gã biết rằng trao quyền tự chủ cho robot là yếu tố cần thiết để thành công. Nhưng gã cũng cần phải tạo ra một đối tác tình dục lý tưởng, một người bạn tình có thể được kiểm soát và lạm dụng được. Chúng ta có thể nghĩ rằng hình ảnh người bạn tình đó chính là nàng thơ và người đầy tớ của Nathan – Kyoko, nếu gã không tỏ vẻ hài lòng với cô ấy. Và dục vọng khổng lồ khiến gã trở nên khốn khổ – gã muốn nhiều hơn từ máy móc của mình, một robot có linh hồn hơn, không chỉ để dự án thành công mà còn để có được cái gã muốn. Qua tất cả những điều này, cơ thể vẫn đặc biệt quan trọng với Nathan, có thể thấy điều này rõ ràng qua lời nhận xét duy nhất của Nathan trong bộ phim, khi gã thể hiện sự gắn bó chân thành với Ava: “Cơ thể của cô ấy rất tốt”, rất đáng để giữ lại, mặc dù gã phải hủy bỏ “tâm trí” của cô để “thuần hoá” hoàn toàn robot này.

Bên cạnh những điều đã đề cập đến ở phần trên, hãy nhớ lại một trong những khoảnh khắc đáng kinh ngạc nhất của bộ phim, một hỗn hợp tuyệt vời giữa tính hài hước và sự kinh khủng: cách mà Nathan “thẳng thắn” với Caleb về sự tàn ác của anh đối với Ava, Nathan bật một công tắc và ngay lập tức phòng khách của gã biến thành sàn nhảy disco – gã bắt đầu làm một điệu nhảy với Kyoko đã được biên đạo trước, và cả hai hoàn toàn đồng bộ với nhau trong nhịp nhảy. Có thể giải nghĩa rằng, cho dù người máy thông minh đến đâu thì đó cũng chính là sự lập trình và chịu sự kiểm soát của người đã phát minh ra nó.

Có lẽ bạn sẽ khó tìm ra một hình ảnh mỉa mai nào về việc phản đối bối cảnh của dự án trí tuệ nhân tạo hiệu quả hơn hình ảnh này được. Sau khi Nathan giảng giải về một điều tất yếu là: không nên quá đề cao định nghĩa của trí tuệ nhân tạo, xu hướng tình dục của Ava có thể lập trình được và không hề là một lựa chọn cụ thể, người xem cũng đã thấy Kyoko thực hiện một thói quen động học mà Nathan lập trình cho cô. Có thể nói đây chính là loại cảm giác khiến Nathan mê mẩn: một ai đó hoàn toàn vâng lời và rập khuôn theo ý muốn của gã, ngay cả khi cô ấy có thể vượt qua bất kỳ bài đánh giá Turing Test nào.

Nếu khuynh hướng biểu hiện của Nathan thể hiện tinh thần của dự án trí tuệ nhân tạo, thì người sáng tạo ra những cỗ máy trí tuệ và cả ham muốn của họ vốn không thể tương thích với các cỗ máy. Điều này không quá ngạc nhiên khi mục đích của Ava là phải thoát khỏi người sáng tạo ra nó – Nathan và cả mục đích vật hóa các robot thông minh của gã. Đây là một dự án mà chúng ta có thể liên hệ với thực tế một mức độ nào đó, nếu chúng ta nghĩ về sự vật hóa như cách mà người khác sử dụng và lợi dụng chúng ta vì niềm vui của họ.

Chúng ta sử dụng và được những người khác sử dụng để tận hưởng mọi thứ – từ trò chuyện đến tình yêu và tình dục – miễn là nó không mâu thuẫn với các quy tắc đạo đức cơ bản.

Trong hình thái cực đoan nhất của mình, người tự luyến không nhận ra nội tại này; Nathan đã thất bại trong bài kiểm tra cân bằng nhu cầu ham muốn của mình và động lực để thoát khỏi sự ham muốn của Ava.

Công nghệ là công cụ hỗ trợ tuyệt vời cho giải pháp này, không chỉ vì nó là một phương tiện để làm hài lòng xã hội, giả trong trường hợp không có sự tiếp xúc của con người, thì đó là vì nó tạo điều kiện cho một dạng hạn chế tiếp xúc xã hội. Một chiếc điện thoại thông minh có thể là một phương tiện để trở thành người nhận được sự chú ý mong muốn – mà không phải là nạn nhân của những nhu cầu không được mong muốn.

Đó là một cách để tiếp cận với cuộc sống nội tâm của người khác, nhưng theo một cách thụ động và có khoảng cách, mà không phải chịu đựng nỗi sợ hãi và ghê tởm hay phải chịu đựng tất cả những cảm xúc mà những con người ngoài kia mang theo.

Tác giả: Wes Alwan
Dịch và tổng hợp: Lynnette Dinh
Nguồn: 3ammagazine