Liệu người mù màu có trở thành nhà thiết kế được không?
Cuộc sống của những nhà thiết kế mắc chứng mù màu thường khá khó khăn, vì họ luôn phải tìm cách che giấu sự thật để bảo vệ danh tiếng, mức độ chuyên nghiệp cũng như tránh ảnh hưởng đến kế sinh nhai.
Matteo Farinella (người đã tạo ra bức minh họa cho bài viết này) với bằng tốt nghiệp tiến sĩ về khoa học thần kinh, kết hợp cùng kỹ năng nghệ thuật của mình, đã gầy dựng nên các khái niệm khoa học phức tạp. Nói cách khác, “hình ảnh ‘nhầm lẫn nhận thức’ của sự mù màu đến ‘nhầm lẫn địa lý’ mà tất cả chúng ta đều có thể mắc phải.
Ba màu sắc ở đây được biểu diễn như ba ngọn đồi, chúng được bao phủ trong các tế bào nhận ánh sáng. Trong khi ngọn đồi xanh dương có thể nhìn thấy rõ ràng thì những con đường dẫn đến ngọn đồi màu đỏ và màu xanh lá cây lại khá trúc trắc. Đó là khu rừng màu đỏ xanh trung tính, nơi những người mù màu có xu hướng bị lạc. Vì vậy, các nhà thiết kế nên cố gắng tránh những tone màu đó.
“Tôi không muốn các đồng nghiệp của tôi đoán trước mọi quyết định thiết kế mà tôi đưa ra“, Stan một nhà thiết kế đồ họa với 15 năm kinh nghiệm khẳng định. Một người mù màu giấu tên cho biết: “Tôi đã học để làm việc trong ngành này mặc dù tôi có vấn đề về màu sắc, và nó chưa bao giờ là rào cản mà tôi không thể vượt qua“, anh đã từng cố vấn kỹ thuật số và in ấn cho các thương hiệu hàng đầu như PetSmart và Mars Candy. “Sự thật là tôi mù màu và tôi biết một số nhà thiết kế khác cũng vậy, nhưng chúng tôi không để ai biết điều đó.”
Tuy mắc chứng mù màu nhưng các nhà thiết kế trên đều đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong giảng dạy, thiết kế và tư duy thiết kế. “Nhà thiết kế mù màu” – danh xưng này nghe có vẻ kỳ lạ nhưng sự thật là, họ vẫn luôn tồn tại đâu đó xung quanh chúng ta.
Một nhà thiết kế mù màu nghe có vẻ kì lạ, nhưng lại có rất nhiều trường hợp như vậy.
Mù màu là một trạng thái di truyền, nó giới hạn khả năng phân biệt giữa các sắc thái màu sắc của một người, phổ biến nhất là màu đỏ và xanh. Khả năng nhận biết màu sắc phụ thuộc vào các tế bào hình nón trong mắt của chúng ta. Có ba loại tế bào, mỗi loại được kích hoạt bởi các bước sóng ánh sáng khác nhau, từ đó gửi đi các thông điệp phức tạp đến não và tạo ra ý niệm về màu sắc.
Một quan niệm sai lầm phổ biến là người mù màu chỉ có thể nhìn thấy thế giới trong sắc đen và trắng, hoặc chỉ thấy một màu đơn sắc. Nhưng thực tế, mù màu hoạt động trên một gradient, khó khăn của họ là không thể nhận biết nhiều hơn ba hoặc bốn màu.
Thần kinh Quirk là kết quả của một đột biến trên nhiễm sắc thể X. Vì phụ nữ có hai nhiễm sắc thể X, một trong hai hoạt động như một bản sao lưu để chống lại các khuyết tật tiềm năng, chúng ít có khả năng thừa kế các rối loạn, và thường biểu hiện theo ba cách cụ thể.
Phổ biến nhất là mù màu đỏ/xanh lá cây – protanopia, các đối tượng thường gặp khó khăn khi nhìn thấy ánh sáng đỏ và thường nhầm lẫn màu xanh dương với màu tím. Deuteranopia (mù màu xanh lá) cũng tương tự nhưng chúng ảnh hưởng đến khả năng nhìn thấy màu xanh lá. Tritanopia (mù màu xanh dương) ít phổ biến nhất, thường ảnh hưởng đến khả năng phân biệt màu xanh dương và vàng. Theo thống kê, trong khi chỉ có 1 trong 200 phụ nữ trên toàn thế giới bị mù màu, thì nam giới là 1 trong 12 người, hoặc khoảng 8% dân số nam toàn cầu có mức độ suy giảm thị lực khác nhau.
Có khả năng 8 trong số 100 khách truy cập vào một trang web hoặc một ứng dụng có thể thấy và trải nghiệm nội dung khác với dự định.
Đối với các nhà thiết kế UX và nhà thiết kế đồ họa, có khả năng 8 trong số 100 người truy cập vào trang web hoặc ứng dụng có thể thấy và trải nghiệm nội dung khác với dự định. Còn đối với người bệnh mù màu, những công việc hàng ngày như đọc số trên màn hình ở máy bơm xăng, hay các nút màu xanh lá và đỏ, có thể là một sự khó khăn dẫn đến nhầm lẫn và thất vọng cho họ. Mặt khác, các nhà thiết kế có thể tìm hiểu để đáp ứng được thách thức này.
Hầu hết các ví dụ về các thiết kế màu sắc thân thiện cho người mù màu đều rất tinh tế, mà bạn thậm chí không bao giờ chú ý đến chúng. Đó là các trang web mô tả màu sắc của mặt hàng quần áo trong tiêu đề, hoặc nhà thiết kế sử dụng kết cấu thay vì sắc tố phẳng trong biểu đồ hình tròn. Các công ty thiết kế tiên tiến đã bắt đầu tạo ra các trò chơi di động có chế độ mù màu, phổ biến nhất trong số đó là Dots, một ứng dụng giải đố với các chấm màu. Tuy nhiên, nhiều ứng dụng năng suất chỉ dựa vào các nhãn màu để chuyển tiếp thông tin quan trọng và người mù màu thì không thể nào điều hướng.
Matej Latin, một nhà thiết kế UX sống ở Luân Đôn cho biết: “Nhiều nhà thiết kế không nhận thức được tình trạng mù màu này và thậm chí họ không coi nó đủ quan trọng để ảnh hưởng đến thiết kế của mình”. Latin ban đầu giữ bí mật chuyện của mình, nhưng sau khi nhận được sự hỗ trợ của các đồng nghiệp trong quá khứ và hiện tại, giờ đây ông khuyến khích mọi người nhận thức về mù màu cũng như khả năng tiếp cận trên web và truyền thông xã hội của họ. “Một nhà thiết kế mù màu nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng có rất nhiều người như chúng tôi ở đó“. Latin đã đề cập đến vấn đề này trong một bài đăng trên blog có tiêu đề “Câu chuyện về một nhà thiết kế mù màu”.
Các nhà thiết kế mù màu sợ hãi khi nghĩ về tương lai vì họ sợ bị mất việc hoặc bị xem là kém năng lực.
Điều này rất phổ biến, vẫn còn nhiều nhà thiết kế bày tỏ sự miễn cưỡng của riêng mình về bệnh mù màu. “Tôi vẫn nhận được ít nhất một email mỗi tháng. Các nhà thiết kế sợ hãi về tương lại bởi vì họ sợ họ sẽ mất việc hoặc bị coi là kém năng lực” Latin nói. Theo ông điều này không hoàn toàn sai. Ông tin rằng các nhà thiết kế mù màu có khuynh hướng làm tốt hơn trong việc thiết kế cho người dùng mù màu, vì “họ có thể tự trải nghiệm những vấn đề này”.
Lời khuyên của ông ấy là hãy giữ im lặng nếu bạn sợ mất việc nhưng nó có thể trở thành một điều hiếm có. “Trong hầu hết các trường hợp, họ sẽ tìm thấy sự hấp dẫn ở nó,” ông nói. Ông tin rằng mù màu giúp có nhiều lựa chọn có chủ ý hơn và thấy được những gì người khác không thể thấy. “Tôi có thể nhận thấy ngay lập tức nếu độ tương phản trong giao diện người dùng không đúng” ông giải thích. “Đó là sự mâu thuẫn đối với tôi nhưng không phải đối với các đồng nghiệp không mù màu. Nhưng bạn phải suy nghĩ nhiều hơn về người sẽ sử dụng sản phẩm của bạn. Và đó là điều cần thiết để tạo nên thiết kế tốt. ”
Nhiều nguồn tài nguyên mở cũng giúp thiết kế tốt hơn cho người mù màu. Usabilla được thành lập vào năm 2009, nó giúp các nhà tiếp thị, nhà thiết kế và các học viên UX tạo ra các trang web dễ tiếp cận hơn. Hiện tại, nó cung cấp các mẹo giúp trang web dễ đọc cho người mù màu. “Cũng giống như việc chúng ta không loại trừ những người sử dụng một trình duyệt hoặc thiết bị nhất định, chúng ta cũng không nên loại trừ những người cần sự giúp đỡ đặc biệt”, giám đốc tiếp thị Usabilla Kathleen Hickey cho biết. “Thiết kế có tính bao quát và khả năng tiếp cận mang lại lợi ích cho mọi người.”
Cô kết hợp các tính năng mang lại lợi ích cho những người có nhu cầu đặc biệt và cô xem đây là cơ hội để nắm lấy các nguyên tắc cốt lõi của web, cung cấp trải nghiệm cho nhiều người dùng nhất có thể. “Trong trường hợp thiết kế cho người mù màu, các trang web không chỉ để nhìn tốt, mà chúng còn dễ sử dụng cho tất cả mọi người, bao gồm cả người bệnh mù màu.” Trang web Usabilla gồm các hướng dẫn dễ thực hiện và các mẹo để thiết kế cho người mù màu, ngoài ra còn có hướng dẫn sử dụng màu và biểu tượng, bảng màu, các họa tiết khác nhau và các mẫu tương phản thay vì nhiều màu sắc (đặc biệt là đồ thị và biểu đồ) và tránh các tông màu dễ nhầm lẫn như màu xanh lá và màu đen hoặc màu xanh dương và màu tím.
Một trường hợp khác, các form dễ nhận biết và thông báo lỗi của Facebook là ví dụ về một trang web đặc biệt thành công. Có tin đồn rằng màu xanh biểu tượng của trang web này được chọn để phù hợp với bệnh mù màu đỏ của Mark Zuckerberg.
Những người có thị giác bình thường đánh giá thấp mức độ phụ thuộc vào màu sắc của thông tin.
Các nhà nghiên cứu cũng đang tìm kiếm các liệu pháp gen để giúp “người bị mù màu”, nhất là Tiến sĩ Jay Neitz, một giáo sư nhãn khoa và một nhà nghiên cứu thị giác màu tại Đại học Washington ở Seattle. Trong năm 2009, Neitz tiêm thành công tế bào vào hai con khỉ không có gen L opsin, nó cung cấp thông tin cho các tế bào nón ở mắt cảm nhận bước sóng dài và thấy màu đỏ – nguyên nhân gây mù màu đỏ-xanh ở người. Nhóm nghiên cứu của Neitz đã tiêm một loại virút mang thông tin di truyền bị biến đổi cung cấp thiếu gen L opsin trực tiếp vào võng mạc, và trong suốt 24 tuần, sự nhạy cảm ánh sáng của các tế bào hình nón trong mắt của khỉ thay đổi, cho cảm giác thấy màu mới.
Cho đến nay, những con khỉ trong nghiên cứu này vẫn chưa thể hiện bất kỳ tác dụng phụ nào. Ngoài tầm quan trọng của nó đối với việc nghiên cứu về mù màu, dự án còn được liên kết với các nghiên cứu lớn hơn về các liệu pháp gen mà một ngày nào đó có thể khôi phục nhận thức ánh sáng cho những người bị rối loạn thoái hóa mắt. Nhưng chúng ta vẫn còn xa với việc “chữa trị” bệnh màu mù.
“Mọi người đang tuyệt vọng khi tìm ra một số giải pháp,” Neitz nói với chúng tôi, ông giải thích rằng tình trạng này khiến người bệnh bị mắc phải các “nhầm lẫn cơ bản.” Ông đề cập đến EnChroma, một bộ kính phổ biến hứa hẹn cho phép người xem “nhìn thấy” màu sắc ở phạm vi lớn hơn.
Kính có thể lọc ra các bước sóng cụ thể của ánh sáng và thay đổi cường độ của màu sắc, nhưng chúng không cho phép bạn thấy một dải màu mới. “Một số người đã thử đeo kính và nói rằng họ cảm thấy thích thú khi thế giới trông đẹp hơn”, ông cười, nhưng liệu chúng có làm cho thị giác màu sắc của mọi người tốt hơn không? Cuối cùng, ông nói, những người có thị giác màu bình thường đánh giá thấp mức độ chúng ta phụ thuộc vào màu sắc cho thông tin, từ việc chứng kiến tán lá mùa thu và xem một bức tranh tuyệt đẹp.
Các bác sĩ, cố gắng động viên anh, nói đùa rằng điều này chỉ có vấn đề nếu anh muốn trở thành “một thợ điện, một bác sĩ da liễu, hoặc một nghệ sĩ”.
Loren Long khi học ở cấp trung học cơ sở, anh ta khám mắt ở bác sĩ nhãn khoa và đã không vượt qua được bài kiểm tra màu sắc. Các bác sĩ, cố gắng động viên anh, nói đùa rằng điều này chỉ có vấn đề nếu anh ta muốn trở thành “một thợ điện, một bác sĩ da liễu, hoặc một nghệ sĩ.” Thật không may, anh đã phát hiện ra niềm đam mê của mình và tài năng trở thành một họa sĩ .“Mẹ tôi thực sự giúp đỡ tôi rất nhiều, bà khẳng định mạnh mẽ rằng: ‘Tác phẩm của con thật đẹp. Đừng để bất cứ ai nói rằng con không thể là một nghệ sĩ‘”. Bây giờ, anh là một nghệ sĩ vẽ tranh minh hoạ, nhà văn và tác giả sách ảnh bán chạy nhất New York Times. “Tôi thường nói về thời điểm này khi tôi đưa ra bài phát biểu quan trọng.”
“Tôi nhận ra mù màu là một trở ngại, nhưng chắc chắn không phải là một khuyết tật,” anh nói. “Những bức tranh mà là thứ tôi phải đối mặt, nhưng tôi đã học được rằng, bạn có thể nhờ một người bình thường giúp đỡ”. Không thể tạo ra tác phẩm mà không cần dùng đến màu sắc, vì thế trong suốt phần lớn sự nghiệp, anh giữ bí mật về bệnh mù màu của mình. “Tôi luôn sợ rằng họ sẽ không thuê tôi. Nhưng những người trong chúng ta đều có thể bị mù màu, chúng ta thấy hầu hết màu sắc theo cách riêng của mình. Tôi thấy giá trị của nó, và nó nâng cao nghệ thuật của tôi. Tôi thấy một phạm vi rộng lớn hơn. Tôi đã không bao giờ để bất cứ điều gì khiến mình dừng lại và tôi luôn cảm thấy mình đã làm việc chăm chỉ và chứng minh được bản thân mình. Tôi nghĩ đối với một người sáng tạo, đó là một tinh thần tốt cần có”.
Người dịch: Thao Lee
Tác giả: Laura Feinstein
Nguồn: 99u
Ảnh bìa: Oblivion