Những cây baobab già nhất đang chết đi trong sự bất lực của con người
“Như thể chúng ta đang sống vượt qua những cây baobab thay vì chúng sống qua nhiều thế hệ con người như vốn thế”.
Ở tỉnh Limpopo của Nam Phi có một cây baobab to đến mức những người quanh đó đã làm một điều hết sức “con người”: mở một quán rượu bên trong phần rỗng của cái cây ngàn năm tuổi này. Cây baobab này có đường kính thân lớn tới hơn 45m và thân gồm hai khoảng rỗng thông nhau.
Trong suốt hai thập kỉ, cây baobab Sunland đã thu hút rất nhiều du khách muốn thử cảm giác thưởng thức đồ uống trong một thân cây. Vào năm 2016, những phần thân cây lớn tạo nên phần rỗng trong thân cây bị gãy và sập xuống. Tám tháng sau, một nhánh cây lớn khác gãy đổ. Hiện tại, năm thân cây lớn của cây baobab này đã gãy đổ và chết, và chỉ một nửa cây còn sống.
Và đó chỉ là một ví dụ cho một hiện tượng đáng báo động: Nhiều cây baobab già nhất và to nhất châu Phi đã chết trong vòng 12 năm qua.
Những gì đang xảy ra với cây baobab Sunland có thể là dấu hiệu cảnh báo cho một tương lai không còn những thân cây khổng lồ kì lạ này nữa. Nguyên nhân cho sự suy giảm số lượng này vẫn chưa được tìm thấy nhưng các nhà khoa học đang nghĩ đến biến đổi khí hậu. Đây là nguyên nhân nhận được nhiều sự đồng thuận từ các nhà khoa học nhất.
“Thật không thể tượng tượng nổi khi những cây baobab to lớn một hai nghìn tuổi này vẫn hoàn toàn khỏe mạnh vài năm trước, và giờ chúng đã chết, nằm dài trên nền đất. Xét về số liệu thì khó có khả năng số lượng lớn các cây baobab khổng lồ cùng chết trong một khoảng thời gian ngắn do nguyên nhân tự nhiên”.
Adrian Patrut, Đại học Babes-Bolyai (Romania)
“Những cái cây này có thể sống tới hơn hai nghìn năm và giờ đây 70% chúng chết chỉ trong một khoảng thời gian ngắn. Đó không thể là một hiện tượng tự nhiên được”.
Tarin Toledo Aceves, một nhà sinh thái học về rừng
Đặc trưng của những cây baobab là thân cây to sừng sững và số cành thưa thớt khiến chúng giống như những cây được trồng ngược với vài chiếc rễ chổng ngược lên trời. Cách những cây baobab phát triển là mọc thêm thân theo một vòng tròn khiến chúng có phần khoảng rỗng giữa thân, đôi khi đủ lớn để chứa con người bên trong.
Đây là một trong những loài cây cổ nhất trên trái đất. Có tới chín loài baobab trên thế giới: 6 trong số đó là cây đặc hữu ở vùng Madagascar, 2 loài là cây bản địa ở châu Phi và bán đảo Ả Rập, loài còn lại là cây bản địa ở Australia. Những cái cây to lớn và kì lạ này thường xuất hiện trong những câu chuyện thần thoại và truyền thuyết tại những nơi chúng có mặt.
Patrut đã bắt đầu nghiên cứu về loài baobab từ những năm 2000. Ông đã dành gần hai thập kỉ qua để nghiên cứu 60 cây baobab lớn nhất và lâu đời nhất bằng phương pháp xác định tuổi bằng đồng vị cacbon 14. Khác với các loài cây gỗ dỏ và sồi, tuổi của baobab không dễ xác định bằng vòng tăng trưởng vì khi loài cây này phát triển, vòng tăng trưởng của chúng mờ đi. Những cái hốc khổng lồ bên trong thân cây cũng khiến những dấu vết còn lại khó xác định hơn.
“Chúng ta đã mặc nhiên cho rằng sẽ chẳng có vấn đề gì với những cái cây khổng lồ này.”
Henry Ndangalasi, Đại học Dar Es Salaam (Tanzania)
Patrut cho biết những cây baobab lớn nhất và lâu đời nhất châu Phi phần lớn đều ở phía Nam châu lục này. Nhưng từ năm 2005 đến nay, 8 trong số 13 cây già nhất và lớn nhất đã ngã đổ một phần, thậm chí chết. Trong đó có những cây nổi tiếng vì kích thước và kết cấu tự nhiên như cây baobab Sunland, cây thiêng Panke, cây baobab khổng lồ Grootboom ở Nambia và cây baobab Chapman ở Botswana.
Mặc dù đó là một tập hợp dữ liệu nhỏ nhưng nó cũng nói lên một xu hướng đáng lo ngại. Patrut và các đồng nghiệp không cho rằng cái chết của những cây baobab là do bệnh tật. Họ cho rằng chúng chết vì khí hậu trở nên nóng và khô hơn. Không chỉ những cái cây khổng lồ lâu đời chết đi mà cả những cây baobab trưởng thành khác cũng đang chết dần với tốc độ đáng lo ngại, đặc biệt ở những vùng của châu Phi nơi khí hậu nóng lên nhanh nhất.
“Như thể chúng ta đang sống vượt những cây baobab thay vì chúng sống qua nhiều thế hệ con người như vốn nên thế”.
Adrian Patrut
Nguồn: National Geographic
Biên dịch: Xanh Va